Van alle schrijvers – de vrouwelijke en de mannelijke – die bekend staan als De Grote Drie is Cees Nooteboom in mijn boekenkast het best vertegenwoordigd. Zijn oeuvre – gemeten in titels omvangrijk, geïndexeerd op genre de volledige literaire staalkaart beslaand – is een weerslag van zijn wezen, al mag dat niet al te vanzelfsprekend worden aangenomen, en als zodanig zijn plaatsvervanger op mijn plank.
Achter de beletterde façade van kaften gaat een universum schuil. Het universum dat hun schepper uit de wereld gedestilleerd heeft. In dat universum wordt maar één taal gesproken. Dankzij die ene prachtig precieze zinderende taal – enerverend, zo noemt Hans van Mierlo het woordgebruik van Nooteboom in de laudatio bij de uitreiking van de P.C. Hooftprijs – vervallen grenzen tussen titels en territoria.
Waar grenzen vervagen, krijgt eenwording een kans. Met zijn taal slecht Nooteboom barrières. Alles wordt literatuur, ongeacht de categorie waartoe een tekst traditiegetrouw gerekend wordt.
Dat lezers zijn taal verstaan, wil niet zeggen dat zij haar zelf ook spreken. De taal van Nooteboom is niet eens bedrieglijk eenvoudig: uit alles spreekt dat zij het resultaat is van oefening die kunst baart.
Volgens Nooteboom is het leven lineair. Een mens koerst linea recta op zijn doel [lees: dood] af. Maar het is Nooteboom zelf die deze karakterisering logenstraft. Hij komt. Hij verblijft. Hij gaat. Keert terug en trekt verder. Hij komt en gaat in cirkels en lussen. Kruist zijn eigen paden, zonder op zijn schreden terug te keren. Hij, de reiziger, nomade, antropoloog.
Hij, de schrijver. Schrijver was hij vanaf Philip en de anderen. Van het ene op het andere moment: een prematuurtje. Hij wist nog niet genoeg – vond hij zei hij – om schrijver te kunnen zijn en trok de wereld in. Hij rekende af met een reputatie en werd een menselijke perpetuum mobile. Ongeschikt voor stabilitas loci, en die ene abt wist het.
Ik ben geen reiziger, zeker geen avonturier en nauwelijks een toerist, maar dankzij Cees Nooteboom keer ik via plaatsen waar ik nooit geweest ben terug naar plekken die lang geleden dierbaar werden, omdat ik er was toen ik nog onbevangen kon kijken.
In zijn romans en verhalen zie ik de weg die hij ging. Van buiten naar binnen naar De Ander.
Op woensdag 16 mei 2012 spreekt Cees Nooteboom in Schouwburg Odeon in Zwolle, aanvang 20.00 uur. Hij is daar op uitnodiging van de Stichting Literaire Activiteiten Zwolle.
Leave a Reply