Vroeger stond er trendwatcher op haar visitekaartje, tegenwoordig is Lidewij Edelkoort trendvoorspeller. Als Jan Leyers vraagt wat dat eigenlijk is, een trendvoorspeller, antwoordt ze: ‘een trendvoorspeller probeert uit fragmenten in de maatschappij de al levende dingen in de Zeitgeist bij elkaar te brengen en te vertalen.’ Luisteren naar trendvoorspellers betekent dat er minder fouten gemaakt worden en minder verspild wordt.
De door Lidewij Edelkoort samengestelde Zomergasten is een introductie tot wat ons volgens haar te wachten staat. Bij de trends die zij signaleert, zocht zij samen met de redactie fragmenten, en dat waren niet noodzakelijkerwijs beelden die zij al gezien had of zich kon herinneren. De rode draad: romantiek en nostalgie; het nomadische bestaan en het landschap, meer specifiek het willen zien van de horizon. Ze belooft dat in het tweede deel van de avond gelachen kan worden.
Daar doorheen geweven een nadere uitleg van het mystieke ongrijpbare trendvoorspellen, een bezigheid die haar de kop had kunnen kosten, had zij in een andere tijd geleefd.
Anders dan de drie voorgaande afleveringen hangt in ieder geval de eerste twee uur alles met alles samen. Fragmenten zijn illustraties bij wat zij als de drie richtinggevende ontwikkelingen ziet – de mooiste liefdesscène van de laatste tijd is de toenadering tussen twee robots in Wall-E, waarmee volgens Lidewij Edelkoort nog maar eens bewezen is dat ook ontworpen objecten een ziel hebben en dat in de toekomst alles dat gemaakt wordt een ziel moet hebben om hun aantrekkelijkheid te tonen; On the road en Into the wild verwijzen naar de behoefte aan kleinschalig toerisme en het zoeken naar zingeving en zijn manifestaties van de nomadische geest van de mens. Dankzij de techniek is de mens niet plaatsgebonden meer. De behoefte om te ontsnappen en concrete actie om de tragedie van herhaling van het leven te doorbreken zijn daardoor geen tegengestelde bewegingen meer; de manier waarop Marina Abramovitz, volgens Lidewij Edelkoort de grootste levende kunstenaar, in The Balkan Erotic Epic de symboliek van seksualiteit verbeeldt, staat voor een terugkeer naar het traditioneel eigene, zonder de beladenheid die er door foute politiek aan kleeft.
Fragmenten bieden Lidewij Edelkoort ook de mogelijkheid om fundamentele statements te maken – ‘cultuur is goed voor het voortbestaan van de soort. Onze hersenen reageren op de vragen die door cultuur gesteld worden. Onze hersenen hebben die stimuli nodig’, zegt ze naar aanleiding van een fragment uit Life van Sir David Attenborough, die laat zien hoe een prieelvogel heel weloverwogen zijn nest inricht opdat het/hij in de smaak valt van een vrouwtje en zich zo verzekert van nageslacht en Song of Norway verleidt haar tot de uitspraak dat ‘het tijd wordt dat geaccepteerd wordt dat de mens migreert, zich beweegt, om in tijden van nood zijn geluk elders te zoeken.’ Ook Nederlanders deden en doen dat.
Zeker de eerste twee uur geven een inkijkje in hoe Lidewij Edelkoort de wereld en het leven ondergaat en vervolgens haar conclusies trekt. Ze houdt afstand en ‘ik probeer me zo abstract mogelijk te kleden. Ik doe niet mee aan de mode, anders kan ik de trends niet zien.’
Lidewij Edelkoort ‘voorspelt’ – eigenlijk registreert, combineert en interpreteert ze: ‘pas als je meer dan twee van iets ziet, begint het te leven en ontstaat er iets nieuws’ – onder andere dat:
- de mens zich in toenemende mate zal verhullen. Volgens Edelkoort is ‘het niet duidelijk of we door blijven gaan met het uitwisselen van onbelangrijke dingen’, maar duidelijk is wel dat de behoefte aan anonimiteit groeit en dat zal zichtbaar worden in de mode – meer voiles, de fotografie – het abstract afbeelden van de mens, en het verdwijnen van de huid uit beeld: de mens wordt bescheidener en preutser;
- maken letterlijk en figuurlijk weer dichter bij huis plaats gaat vinden. Het zelf maken – haken, breien – is een trend, de industrie zal niet alleen terugkomen op het verplaatsen van haar productie naar lage lonen landen, maar ook de schoonheid van het handgemaakte integreren in haar processen en producten;
- het fetisjisme toeneemt: de mens hangt extreem aan de voorwerpen die hem omringen, ook het gebruik van de huid als ondergrond voor versiering is een vorm van fetisjisme;
- het analoge en het digitale gaan fuseren en plaatsmaken voor een hybride vorm;
- er een herbezinning komt op het samen dingen doen nu het ik-tijdperk voorbij is. Het groepsgevoel en de teamprestatie worden belangrijker.
Het is de tijdgeest die maakt dat dezelfde ontwikkelingen in verschillende landen gelijktijdig plaatsvinden. Ook als trends in hun uitwerking anders en eigen zijn, maken ze onderdeel uit van het geheel. ‘Het dilemma van alle creatieve beroepen is dat je een idee niet kunt bezitten. Onderscheidend is de manier waarop je ermee omgaat.’
Overigens gaan trends lang mee, langer dan de gemiddelde carrière van trendvoorspellers, kunstenaars en ontwerpers. ‘Echte tendensen gaan meer dan vijftig jaar mee: het is een fout om te denken dat alles altijd verandert.’
Al die trends zijn zichtbaar tegen de achtergrond van het dagelijks leven. Lidewij Edelkoort is geen pessimistisch, maar een gewaarschuwd mens. ‘De crisis waarin we verkeren is anders en we moeten er niet vanuit gaan dat we er zomaar weer uitkomen als we niet grondig veranderen. Een vriend van mij stelt dat de mens nog steeds niet gekozen heeft om te leven: hij vernietigt nog steeds. Mensen moeten gaan samenwerken om de doorbraak naar een andere maatschappij mogelijk te maken. Leven is leren, delen en lenen.’
Vertrouwen dat het goed komt, heeft Lidewij Edelkoort wel: ‘als ik etnologische en prehistorische dingen zie, word ik blij. Zie je wel we kunnen het: van niets iets maken’, zegt ze na een fragment uit The Cave of Forgotten Dreams van Werner Herzog, waarin op een 23.000 jaar oude vijftonige fluit gesneden uit bot van een gier het Amerikaanse volkslied geblazen wordt.
Het scholen van creativiteit en het stimuleren van fantasie kunnen voor een doorbraak zorgen. Niet alleen vermindert het angst, ‘want met creativiteit kun je je ergens uitwerken’, maar ook zal de noodzaak van hebben verdwijnen: ‘je hebt minder dingen nodig als je het je gewoon kunt voorstellen.’
Haar aanpak werkt twee uur lang. Daarna begint de tijd te dringen. Omdat Jan Leyers graag alle gekozen fragmenten wil laten zien, schiet het gesprek erbij in. Het gesprek dat nodig is om de trendvoorspellende gave van Lidewij Edelkoort te kunnen volgen en begrijpen. Want hoe helder, herkenbaar en vanzelfsprekend dat wat zij naar voren brengt ook is, er kleeft ook iets magisch aan het voorspellen van trends, het naar je hand zetten van de toekomst is een prettige vorm van magische megalomanie.
Wat in dat laatste uur wel duidelijk wordt is de persoonlijke smaak van Lidewij Edelkoort, haar voorkeur voor schoonheid en elegantie, haar voorliefde voor zonderlinge trendsetters en mensen die zich niet laten afhouden van hun creatieve voornemens. Haar ergernis over mismanagement onder valse voorwendselen.
Om dat te illustreren laat ze The real time van Maarten Baas zien, Walter, a dialogue with imagination van Niels Hoebers, The Johnny Cash Project en Parade van Charles en Ray Eames.
Chrétien Breukers says
Wat ben ik blij dat ik het programma niet heb gezien, als ik dit zo lees…
Danny Degenaar says
Tien minuten gezien. Verschrikkelijk.
‘Het dilemma van alle creatieve beroepen is dat je een idee niet kunt bezitten. Onderscheidend is de manier waarop je ermee omgaat.’
Heel goed gezien!
Het soort schoonheid die je verder alleen terugvindt in de hogere wiskunde die stelt dat vier niet alleen de som van twee en twee is, maar ook van één en drie.
Danny Degenaar says
‘dat’ i.p.v. ‘die’
Claudia R says
Een goede samenvatting van een mistige uitzending.