Dat Die os en die esel van die krip door Jules Supervielle geschreven is, was voor mij ondergeschikt toen ik het kocht (ik had zelfs nog nooit van Jules Supervielle gehoord). Het ging me zelfs niet om het verhaal (want dat dacht ik al te kennen). Het ging me om de taal (zoveel is er in Nederland niet in het Afrikaans te koop).
Voor zijn Die os en die esel van de krip (1930) gebruikte Jules Supervielle alle ingrediënten van het kerstverhaal. Hij volgde de verhaallijn en alle personages kregen ook in zijn verhaal een rol. Een verhaal met Jezus, Maria en Jozef, koningen en hun traditionele geschenken en een os en een ezel is immers van alle tijden. Maar door de focus te verleggen, werd zijn verhaal een ander verhaal.
(Eigenlijk deed hij al ver voordat Toef Jaeger met haar Cursus hoe schrijft u… een kerstverhaal? (2013) kwam wat zij aanstaande kerstbestsellerschrijvers aanraadt: pas het verhaal aan aan de trends van nu.)
Dat de os de underdog is, blijkt al uit de eerste zinnen.
‘Op pad na Bethlehem het die esel, gelei deur Josef die Maagd gedra: sy het min geweeg, daar sy met niks behalwe die toekoms in haar vervul was nie.
Die os het allenig agternagestap.’
O ja, Die os en die esel van die krip is ‘vertaal deur Elisabeth Eybers, die voor haar vertaling een prijs kreeg de Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.
De os met zijn harde horens snapt zelf ook wel dat hij in het nadeel is vergeleken met de ezel met zijn zachte oren. Dat hoeft die ezel hem eigenlijk niet te vertellen. Maar de ezel doet het toch:
‘ “Jy moenie te naby die kleintjie kom nie,” sê die esel, wat sy maat se gedagtes geraai het. “Jy moet dit nie eens in jou drome doen nie, jy sou hom kon seermaak. Bowendien sou jy van die kwyl, wat jy so sukkel om in te hou, op hom kon laat drup, en waarna sou dit lyk? Hoekom moet jy ook altyd jou kwyl laat tap as jy gelukkig voel? Hoe dit vir jouself, jy het nie nodig om daarmee te koop te loop nie.”
(Geen geluid van die os.)’
Ja, de ezel voelt zich ver boven de os verheven. En de os, die lijdt in stilte, maar verzaakt niet. En dat blijft niet onopgemerkt.
‘ “Kom kyk tog ’n slag na hom,” sê die Maagd eendag aan die os. “Hoekom kom jy, wat hom so lekker verwarm het toe hy nog poedelnakend was, nooit meer naby my kind nie?”
Hierdeur aangemoeddig, gaan staan die os langs Jesus, wat sy snoet in albei handjies beetpak om hom op sy gemak te stel. Die os hou sy asem, wat nou volkome oorbodig is, in. Jesus glimlag. Die os se geluk vind geen woorde nie. Dit neem die gestalte van sy liggaam aan en vervul hom tot by die punt van sy horings.
Die os en die esel word om die beurt deur die Kindjie bekyk: die esel, enigsins te selfversekerd, en die os, bewus van sy eie digte ondeurskynendheid naas hierdie gesiggie wat so fyn van binne verlig is, asof mens daar ver in ’n klein huisie, deur ligte gordyne heen, ’n lamp van een vertrek na ’n ander sien beweeg.
Toe die Kindjie sien hoe somber die os lyk, bars hy uit van die lag.’
Jules Supervielle zou geen kerstverhaal geschreven hebben als in Die os en die esel van die krip het bezoek niet van heinde en ver komt toestromen om naar het kindje te komen kijken.
Nadat de drie koningen gekomen en weer gegaan zijn is het de beurt aan andere aanbidders:
‘Deur bemiddeling van die os en die esel het verskeie diere gevra om met die Kindjie Jesus kennis te maak. En op een mooi dag het die os met Josef se toestemming, ’n perd wat bekend was vir sy ratsheid en vaart, aangesê om die volgende dag almal bymekaar te roep wat wou kom.
Die os en die esel het gewonder of die roofdiere, asook diedromedarisse, kamele, olifante, kortom almal wat vanweë hul skoww, slurpe of buitensporige liggaamsbou enigsins verdag voorkom, ook toegelaat zou word. Dieselfde vraag is ook gestel wat betref die afgryslike insekte soos skerpioene, jagspinnekoppe, bobbejaanspinnekoppe, slange, almal wat in hun kliere venyn afskei, bedags, sowel as snags, en slefs met dagbreek, as alles suiwer is.
Die Maagd het nie geaarsel nie.
“Laat almal maar binnekom. In sy krip is my kind so veilig as wat hy in die hoogste hemel sou wees.”
“Een vir een!” het Josef op byna militêre toon bygevoeg. “Ek wil nie hê dat daar twee diere gelyk oor die drumpel kom nie. Dit sou ’n mooi spulletjie afgee!” ’
Ze vormen de voorhoede van een lange stoet dieren. Zelfs de leeuw, die zegt dat hij er niets aan kan doen dat hij de leeuw is, treedt binnen, zo nederig als hij – ‘ek is maar net die koning van die diere’ – kan.
Ondertussen raakt de os die almaar magerder wordt in hogere sferen:
‘Meermale het die bo-aardse verskynsels wat rondom hom waarneembaar was, die os na asem laat snak. Daar hy die gewoonte aangeleer het om sy asem in te hou, net soos die askete van Asië, het ook hy heldersiende gewor, en, hoewel minder tuis op die gebied van die verhewene dan die aardse, het hy egte vervoering ondervind. Hy het hom darem laat lei deur ’n gemoedsbeswaar wat hom verbied het om engele of heilige voor sy geestesoog op te roep. Slegs wanneer hulle hul werklik in die omgewing bevind het, het hy hulle gesien.’
Als het vanwege Herodus’ snode plan tijd is om verder te trekken, ziet de os zelf ook in dat hij te zwak is voor de tocht. Hoewel Maria en Jozef hem een troostrijk verhaal op de mouw spelden, weet de os dat zij gaan en zijn einde nadert:
‘ ’n Vroom leuen. Dit begryp die os, en, daar hy nie die mense in hul voorbereidings wil hinder nie, hou hy hom of hy vas aan de slaap is. Dat is sy manier van lieg.
“Hy het aan die slaap geraak,” sê die Maagd. “Kom ons sit die strooi van die krip by hom neer sodat hy niks nodig het as hy wakker word nie. Die fluit kan ons gerus binne bereik van sy asemhaling laat,” gaan sy saggies voort. “Hy speel so graag daarop as hy alleen is.”
Hulle staan gereed om te vertrek. Die staldeur kraak. “Ek moes dit eintlik ge-olie het,” dink Josef, wat bang is dat hulle die os sal wakker maak. Maar die is nog steeds kamma vas aan die slaap.
Die deur word versigtig toegetrek.’
Niet veel later stopt de os met herkauwen.
‘In zijn kostelijke, en in zekere zin klassieke kerstvertelling Le boeuf et l’âne de la crèche geeft hij [Jules Supervielle] stem aan de os en de ezel, die ieder een heel andere relatie met het kind in de kribbe ontwikkelen. Het maakt ook nogal wat uit of je ‘my klein Meneertjie’ kwijlend en met harde, scherpe horens nadert, of balkend met je zachte oren! Die horens en oren worden de symbolen van een actief en een contemplatief bestaan’, lees ik in het voorwoord in de heruitgave uit 2001. Zo symbolisch had ik het nog niet bekeken.
De prof. dr. G. van der Leeuw-stichting besloot tot een heruitgave de al uit 1959 daterende vertaling van Elisabeth Eybers omdat zij een eerdere vertaling in het Nederlands door Maurice Roelants niet sprankelend en tintelend genoeg vond.
Leave a Reply