Als het in mijn televisiegids gaat over kunst versus vermaak – naar aanleiding van liederen van Gösta Nystroem die vanavond in Zomeravondconcert te beluisteren zijn – valt zomaar ineens de naam van Jan de Hartog:
‘Zo’n grensgeval tussen kunst en vermaak kennen we in Nederland van Jan de Hartog, een populaire schrijver uit de jaren veertig en vijftig die toevallig net als Nystroem erg van de zee hield. Voor mysterieuze vrouwen en stoere mannen kon je trouwens ook bij hem aankloppen, en dat waren voor liefhebbers van Grote Literatuur wat al te gemakkelijke karakters. Maar De Hartog kon wel een verhaal vertellen met lopende zinnen en rake overpeinzingen die je van je beste vriend ook graag zou horen. In zijn roman Mary beschrijft hij het beslissende keerpunt voor een onmogelijke liefde als volgt: “Ik wist dat ik haar nu die mantel terug zou moeten geven en haar de deur uit zetten. Maar ik deed het niet.” Is het literatuur of een verhaal? Lees het boek en oordeel zelf.’
Daarna gaat Martin Kaaij in op De zee zingt (Havet Sjunger) en is van Jan de Hartog geen spoor meer te bekennen. Eigenlijk wordt Jan de Hartog er hier met de haren bijgesleept.
Maar het is waar Jan de Hartog hield van de zee. In zijn romans was vaak een rol voor het water weggelegd. Het is ook waar dat zijn verhalende stijl van invloed was op de waardering voor zijn werk.
Toen in 1940 Hollands Glorie verscheen, deed kunst of vermaak er niet toe. Dat de roman over stuurman Jan Wandelaar vlak na verschijning in vele vensterbanken stond, had niets met de waardering voor het boek op zich te maken. Het was een teken van vaderlandsliefde. Een teken van verzet tegen de bezetter.
Tegen de tijd dat ik aan Hollands Glorie toe was, stond niet meer op de vensterbank maar in de etalage. Het enige signaal dat de boekverkoper zo uit wilde zenden: koopt dit boek.
Dat mocht ik toen nog niet. Mijn ouders vonden dat ik er nog niet aan toe was. Terwijl ik wel mocht kijken naar de televisieserie mocht kijken. Dat vertelde ik die ene keer dat ik Jan de Hartog ontmoette. Het leverde me een mooie opdracht in zijn boek op.
Jan de Hartog droeg zijn boek op aan ‘al de sleperskinderen van Holland’:
‘Aan de Corries, de Hennies, de Jantjes en de Nolletjes, die maar zo weinig van hun vaders te zien krijgen, omdat die altijd op de lange deining slingeren, ergens, aan de andere kant van de kloot. Er zijn nu heel wat van die kinders, die niet eens weten of de man die altijd cadeautjes meebracht en zulke harde wangen had om te zoenen, nog leeft en waar hij uithangt op de wereld; – hou je taai, jongens! Wat er ook gebeurt en wat de buurvrouw ook mag kletsen: vader komt weerom; is ’t vannacht niet, dan is ’t morgen. Hij komt weerom, al zou hij moeten zwemmen; – want zonder jullie heeft ons leven toch geen stevigte meer. Jullie zijn de vaste sterren van ons nachtbestek; wanneer wij, soms, een kwade slinger gemaakt hebben en een ogenblik ’t besef van onder en boven verloren, dan koen jullie blonde koppetjes als eerste bakens uit de mist, en ’t kan zo raar niet lopen, of de kruispeiling op jullie brengt ons de ware koers weerom, en de duivel krijgt de schuld van de misstap.
Daarom: weet ’t wáárd, beste jongens; leer vlijtig, denk om je goede kleren, wordt niet ineens moe als je moeder moet helpen met de vaat, laat de pruimen van de dominee hangen, pest de poes niet en krijg geen mazelen; – en wanneer ’s avonds, als de etensboel aan de kant is en de lamp is opgedaan, je gevraagd wordt effetjes iets mee te schrijven aan vader, pak dan zonder tegenstribbelen de penhouder beet en laat gedwee je knuistje leiden door moeders hand, als je onder aan de brief mag krassen: ‘de groete, vader, van HOLLANDS GLORIE!
Schoorl, ‘Lands End’, dec. 1938- aug. 1940’
Daar – in Schoorl op het landgoed Lands End schreef Jan de Hartog Hollands Glorie. Zoon Arnold de Hartog ging voor het programma Plaats van herinnering terug naar het huis waar hij als kind woonde. Plaats van herinnering bevat beelden uit een reportage die de ondergedoken filmer Noll van Es maakte: Kinderen van Lands End. Daarop is Jan de Hartog zelf te zien als hij zijn zoon en zijn dochter voorleest:
Leave a Reply