Toen ik tien jaar geleden in het Bozar in Brussel ging kijken naar Arthur Rimbaud (1854-1891): Een seizoen in de hel had ik me onvoldoende gerealiseerd dat Brussel meertalig is, maar Arthur Rimbaud en Paul Verlaine toch echt het Frans als voertaal hadden. Arthur Rimbaud (1854-1891): Een seizoen in de hel was een heel talige tentoonstelling, opgebouwd rond juridisch en literair materiaal. Veel tekst waar ik heel veel moeite voor moest, voor wilde doen.
Af en toe werd mij tijdens de rondgang door de zalen rust gegund. Dan liep ik op de tast door een zwart universum. Of zat ik op de rand van een bed met een koptelefoon op.
Er was muziek. Patti Smith liet zich van haar meest Rimbaudse zijde horen. Ik luisterde naar Benjamin Britten die Les Illuminations van muziek voorzien had. Toen. Tien jaar geleden.
En net weer. Dit keer zingt Barbara Hannigan (die ook dirigeren kan, soms zingt en dirigeert ze tegelijk). Benjamin Britten schreef Les Illuminations voor een sopraan. Ondanks dat wordt het vaak door een tenor vertolkt.
Na Arthur Rimbaud (1854-1891): Een seizoen in de hel gaf ik me definitief gewonnen. Ik bleef Arthur Rimbaud lezen (zelfs in het Frans (als het niet anders kon).
Nog niet zo lang geleden las ik hoe Patti Smith voor het eerst kennismaakte met Arthur Rimbaud:
‘I had found solace in Arthur Rimbaud, whom I had come upon in a bookstall across from the bus depot in Philadelphia when I was sixteen. His haughty gaze reached mine from the cover of Illuminations. He possessed an irreverent intelligence that ignited me, and I embraced him as a compatriot, kin, and even secret love. Not having the ninety-nine cents to buy the book, I pocketed it.
Rimbaud held the keys to a mystical language that I devoured even as I could not fully decipher it. My unrequited love for him was as real to me as anything I had experienced. At the factory where I had labored with a hard-edged, illiterate group of women, I was harassed in his name. Suspecting me of being a Communist for reading a book in a foreign language, they threatened me in the john, prodding me to denounce him. It was within this atmosphere that I seethed. It was for him that I wrote and dreamed. He became my archangel, delivering me from the mundane horrors of factory life. His hands had chiseled a manual of heaven and I held them fast. The knowledge of him added swagger to my step and this could not be stripped away. I tossed my copy of Illuminations in a plaid suitcase. We would escape together.’
(uit: Just Kids (2010), een autobiografisch boek waarin de nadruk ligt op haar vriendschap met Robert Mapplethorpe)
Patti Smith ontpopte zich in de loop der jaren als een ambassadeur van Rimbaud en zijn werk. En hij bleef haar inspireren.
Eerder verwoordde ze haar verbondenheid met hem in Dream of Rimbaud. In een documentaire die Steven Sebring over haar leven maakt zag dat er zo uit:
Nog even terug naar Les Illuminations. De cyclus van Benjamin Britten bestond uit tien delen. Later voegde zijn voormalige leerling Colin Matthews daar nog drie delen aan toe. Waaronder Aube / Dageraad:
‘Ik heb de zomerdageraad omhelsd.
Bladstil was het nog aan het front van de paleizen. Het water lag ademloos. De schaduwlegers verlieten de bosweg niet. Ik heb gelopen en wekte de zoele, kruidige dampen, en de edelstenen keken rond en geruisloos verhieven zich de wieken.
De eerste verovering op het al met frisse en fletse schijnsels bezaaide pad was een bloem die me haar naam zei.
Ik lacht naar de blonde wasserfall die door de sparren hen het haar losschudde: aan de zilveren kruin herkende ik de godin.
Toen lichtte ik een voor een de sluiers op. In de laan door te zwaaien met mijn armen. Op de vlakte, waar ik haar verklapt heb aan de aan. In de grote stad vluchtte zij tussen koepels en torens, en dravend als een bedelaar over de marmeren kaden joeg ik achter haar aan.
Boven aan de weg, bij een laurierbos, heb ik haar met al haar sluiers omvat, en even heb ik haar mateloos lichaam gevoeld. Dageraad en kind vielen aan de voet van het bos.
Bij het ontwaken was het middag.’
(uit: Illuminations , vertaling: Hans van Pinxteren. Ook anderen vertaalden Aube / Dageraad.)
François de Pologne says
Tuurlijk, de vertaliingen van Van Pinxteren zijn prachtig… maar naar mijn smaak af en toe ook onnodig ingewikkeld. Zo wordt hier “Rien ne bougait…” vertaald als “Bladstil was het…”, waardoor niet alleen in de vertaliing de voorspelling van beweging die later zal plaatsvinden ontbreekt maar de vertaler even verderop in de problemen raakt. Het water moet er dan wel “ademloos” bij liggen en is niet meer “morte”‘. Kortom, ik denk dat ik het beter weet:
Dageraad
Ik heb de zomerdageraad omhelsd.
Niets bewoog aan het front van de paleizen. Het water was doodstil. De slagschaduwen bleven op de bosweg. Ik heb gelopen, de levendige, warme ademhalingen wekkend, en de edelstenen keken toe, en de vleugels verhieven zich geruisloos.
De eerste actie op het pad dat al vol koele, bleke stralen was, was een bloem die me haar naam zei.
Ik lachte naar de blonde wasserfall die zich verwarde tussen de sparren. Aan de zilveren top herkende ik de godin.
Nu tilde ik één voor één haar sluiers op. In de allee, brede gebaren makend. Via de vlakte, waar ik haar aan de haan verraden heb. In de grote stad vluchtte ze tussen de klokkentorens en de koepels, en ik achtervolgde haar als een bedelaar rennend over de marmeren kades.
Op het hoogste punt van de tocht, bij een laurierbos, kreeg ik haar te pakken met haar opgehoopte sluiers, en heb ik even haar geweldige lichaam gevoeld. Dageraad en kind vielen neer aan voet van het bos.
Toen ik ontwaakte was het middag.
(Vertaling: François de Pologne)