Ik geloof niet dat ik over 25 jaar nog weet wat ik deed op de dag dat in Duitsland de doden die door de Muur vielen herdacht werden en gevierd werd dat de Muur zelf 25 jaar daarvoor viel. Het herdenken en vieren is grotendeels aan mij voorbij gegaan. Ik zat te schrijven.
Al zappend verzamelde ik indrukken. Uit wat ik zag, maakte ik op dat het vooral een lokaal feestje was. Er waren volgens mij opmerkelijk weinig officiële buitenlandse gasten (‘Gorbi’ was er, hij is ereburger van Berlijn, en Lech Wałęsa: mannen die aan hun kant van de Muur deden wat ze vonden dat ze moesten doen). Wel was er veel publieke belangstelling uit buurlanden (de treinen reden weer). Ik zag Angela Merkel handen schudden met Holländer.
Vierden ze in Berlijn dan alleen de val van de Muur en niet het einde van de Koude Oorlog.
(‘Wij’ keken vooral terug met mensen die er bij de bouw (1961) en de val van de Muur bij waren, en ‘we’ deden verslag van de festiviteiten. De duiding schoot er een beetje bij in.)
Het kan zijn dat ik door al dat zappen wezenlijke informatie gemist heb.
Het kan ook zijn dat ik te hoge verwachtingen had omdat ik in de week voorafgaand aan de herdenking en viering van 25 Jahre Mauerfall Na de val: Nederland na 1989 van Hanco Jürgens las.
Hanco Jürgens – historicus, als wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Duitsland Instituut Amsterdam – drukte mij met mijn neus op de Europese feiten. De val van de Muur, de Duitse eenwording en het einde van de Koude Oorlog maakten dat Nederland naar de rand van het continent gedrukt werd en noodgedwongen nieuwe beste vrienden moest zien te vinden (en daarbij aan Duitsland dacht).
Misschien dat ik er daarom vanuit ging dat de herdenking en de viering in Berlijn een minder nationaal karakter zouden hebben.
Hanco Jürgens dist in Na de val: Nederland na 1989 een groot aantal gebeurtenissen, koerswijzigingen en confrontaties op – ik heb ze allemaal bewust meegemaakt, maar ze stonden me niet allemaal even scherp meer voor de geest, laat staan dat ik de onderlinge verbanden helemaal helder had – die volgens hem niet los gezien kunnen worden van de veranderende verhoudingen die het gevolg zijn van de val van de Muur.
Daarmee zoekt Hanco Jürgens de verklaring voor de politieke en maatschappelijke veranderingen in Nederland in de laatste 25 jaar verder van huis dan menig collega:
‘Ik wil op zoek naar de oorzaken van grote maatschappelijke veranderingen in Nederland in de afgelopen vijfentwintig jaar. Meestal worden de oorzaken gezocht in interne verhoudingen in de Nederlandse samenleving, zoals de kloof tussen burger en politiek, het democratisch tekort, de vrijblijvende tot niets verplichtende tolerantie, de negatieve effecten van open grenzen op de arbeidsmarkt voor laagopgeleiden, voortdurende soevereiniteitsoverdracht van Den Haag naar Brussel, een terugkerend klein-maar-dappersyndroom of een hardnekkig onbehagen in de politieke cultuur. De debatten zijn er vaak op Nederland zelf gericht, alsof dat wat buiten het land gebeurt weinig relevant is.’
Onterecht volgens Jürgens, want Nederland is het meest vernetzte land. Netwerken: waarin een klein land groot moet zijn. (Alleen daarom al is het pijnlijk om te lezen dat Nederland zich tijdens het heroriënteren regelmatig verslikte en voor zijn beurt sprak, én dat meer dan eens een staatsman het landsbelang ondergeschikt maakte aan persoonlijke ambities.)
Hoewel ik me niet deskundig genoeg acht om een definitief oordeel over Na de val vellen, maar ik raakte door het boek van Hanco Jürgens in een Europese stemming en zag daardoor wat er zondag door deze en gene in Berlijn gezegd werd over dromen en vrijheid in een breed, internationaal perspectief.
Leave a Reply