Heel functioneel… die omgekeerde chronologie
Er is al veel gezegd en geschreven over Godin, held van Gustaaf Peek. En dan ging het vaak over de seksscènes. Aan de tafel van De wereld draait door werd door de dames boekverkopers nadrukkelijk niet moeilijk gedaan over de overdaad. Het was helemaal literair verantwoord. Gustaaf Peek werd daar en elders vergeleken met voorgangers, zijn roman met een trilogie die een bestseller werd.
Ik maakte relatieve haast om Godin, held van Gustaaf Peek te lezen nadat het Boek van de Maand werd. Na Armin (2006) is Godin, held het tweede boek dat ik van Gustaaf Peek las. Armin las ik in de context van afstand en adoptie, ik zou het moeten herlezen om het volledig op zijn literaire waarde te kunnen schatten. Daarom laat ik Armin nu buiten beschouwing (net als Dover (2008) en Ik ben Amerika 2010).)
Godin, held gaat over Tessa (godin) en Marius (held). Als zij elkaar op de middelbare school ontmoeten roepen ze verwachtingen en verlangens in elkaar wakker. Die verwachtingen en verlangens blijven ze een leven lang koesteren, terwijl ze grotendeels gescheiden levens leiden. Ontmoeten doen ze elkaar in de kantlijn van het dagelijkse bestaan. Seks maakt een belangrijk deel uit van die ontmoetingen. Hun state of mind zit in de manier waarop zij de liefde bedrijven.
Wat ook weerspiegeld wordt in hun vrijen is hun ongelijkwaardigheid. De seks in Godin, held is niet alleen maar geconsumeerde verliefdheid. Het is ook in deze relatie een machtsmiddel.
Marius is degene die als het om de seks gaat doorgaans het initiatief neemt en bepaalt hoe hard het eraan toegaat, maar Tessa is in maatschappelijk opzicht geslaagder. Die indruk wordt althans gewekt: haar schrijverschap staat niet ter discussie, terwijl zijn journalistieke successen bejubeld en gevierd moeten worden (schrijven is ook een motief in de vierde roman van Gustaaf Peek, in de personages Tessa en Marius zitten sporen van schrijvers en columnisten van vlees en bloed. Dat er veel gelezen wordt, en wat er gelezen wordt, is ook geen bijzaak). In zijn hunkeren naar haar lichaam, zit het verlangen haar volledig te bezitten, misschien wel te overheersen.
Want wat al die intimiteit in Godin, held niet kan verhullen is een gemis. Wat er aan de relatie tussen Tessa en Marius behalve exclusiviteit – ze hebben allebei een ander die formeel de status van levenspartner heeft – ontbreekt, is de mogelijkheid van een kind. Hij zou haar – maar liever nog zichzelf – bij wijze van spreken willen geven wat haar ontnomen is. Al is het maar om zijn eigen positie zeker te stellen.
Als Godin, held begint, ligt Tessa in haar kist en is het moment van haar begrafenis aanstaande. Ze heeft Marius overleefd. Ze heeft het op de dag af 24 jaar zonder hem moeten stellen. Het moment van haar overlijden heeft ze zelf gekozen: 7 september 2039. Ze heeft haar dood zorgvuldig voorbereid en sporen die ze niet wil nalaten gewist.
In vijftig en nog één hoofdstuk schrijft Gustaaf Peek Tessa en Marius terug naar Marius’ wens het nieuwe meisje Tessa te spreken (hoofdstuk 1) en Tessa’s ideaalbeeld van haar toekomst (hoofdstuk 0). Daar, op de laatste pagina’s van Godin, held, ligt het tevergeefse van Marius’ streven in de woorden van Catullus besloten:
Nulli se dicit mulier mea nubere malle
quam mihi, non si se Iuppiter ipse petat.
dicit: sed mulier cupido quod dicit amanti
in vento et rapida scribere oportet aqua.
(In de vertaling van Paul Claes – niet gegeven in Godin, held:
Mijn vriendin zegt dat ze met
niemand liever vrijt dan met mij
(al vroeg Iupiter het zelf).
dat zegt ze, maar wat een vrouw zegt
tegen een vurig minnaar, staat geschreven
in de wind en het vlietende water.)
Want voor Tessa telt dan maar één ding: ‘boeken schrijven, daar zou ze haar leven mee vullen.’ Dat ze bijna aan het begin van Godin, held nog de enige is die leest wat ze schrijft, ligt ook al in dat einde besloten.
Fascinerender dan al het naakt en de vele standjes waarmee Gustaaf Peek de staat waarin de relatie tussen Tessa en Marius zich op diverse momenten in de tijd bevindt weergeeft – in essentie is dit de manier waarop zij communiceren, vind ik zijn keuze om het verhaal te beginnen op het moment dat de levens van Tessa en Marius al voorbij en min of meer voltooid zijn.
Lezers kunnen niet vertrouwen op hun ervaring over de opbouw van verhalen, ver voor het einde van Godin, held speculeren over de afloop (in dit geval het begin) is vergeefse moeite. Zelfs een ervaren lezer moet na elk hoofdstuk even pas op de plaats maken om de betekenis van wat zij net gelezen heeft voor wat al gegeven is door te laten dringen.
Maar dat is uiteindelijk bijzaak. Gustaaf Peek vangt met dit verhaal in retrospectief de twee richtingen waarop de mens geneigd is te leven en te beschouwen. Hij stippelt zijn leven uit in de hoop doelen te bereiken, maar op enig moment rest hem alleen nog terugkijken en de balans opmaken. Oorzaak en gevolg doen er dan niet meer toe. Alleen de dagwaarde telt nog.
Tessa maakt de balans op, en besluit dat het mooi geweest is en lang genoeg geduurd heeft. Dat zij een leven lang trouw aan zichzelf gebleven is, blijkt op de laatste bladzijde. Marius kreeg die kans niet. Hij werd overvallen door de dood , hoe voltooid zijn leven bij overlijden was, zal altijd een vraag blijven. Zijn leven lijkt daardoor een grilliger verloop te hebben gekend.
Of Gustaaf Peek dit voorzien en bedoeld heeft toen hij zijn keuze maakte…
Wat hij wel met opzet deed is schimmen maken van de mensen die in de nabijheid verkeren van Tessa en Marius. Sommigen krijgen een naam, anderen worden alleen aangeduid met de functie die zijn vervullen. Maar onbelangrijk zijn ze niet. Zij zijn verantwoordelijk voor de beweging en de momenten van status quo in Godin, held.
Rauw, direct en het Latijn machtig is Gustaaf Peek als er gevreeën wordt. Als het om sfeer en omgeving gaat, schrijft hij beeldend en meanderend, maar in zijn dialogen geeft hij zijn personages weinig ruimte om af te dwalen. Behoedzaam is hij als het gaat om het in zijn zinnen verwerken van verwijzingen naar de tijd die voorbij is, maar in zijn roman nog moet volgen.
Want besluiten om een verhaal tegen de chronologie in te vertellen is één, het vervolgens doen zonder dat het een trucje is, is iets anders. Met Godin, held rechtvaardigt Gustaaf Peek zijn keuze.
Leave a Reply