Als Zia Haider Rahman het zegt, klinkt het niet alleen volkomen logisch, maar ook heel begrijpelijk: ‘binnen elk systeem zijn er beweringen die waar zijn, maar waar niet van bewezen kan worden dat ze waar zijn’. Het is dat hij erbij zegt dat het Kurt Gödel is die deze stelling poneerde. En Kurt Gödel ken ik van het boek Gödel, Escher, Bach: een eeuwige gouden band van Douglas Hofstadter. Een boek dat ik graag wilde lezen, en liever nog begrijpen, maar dat voor mij werkelijk te hoog gegrepen was.
Zia Haider Rahman betrekt de uitspraak van Gödel op de literatuur. Op het geluk dat er in romans niets bewezen hoeft te worden. Fictie is geen wetenschap. Fictie hoeft niet waar te zijn, slechts geloofwaardig.
Toen Kurt Gödel tot zijn conclusie kwam, had hij het niet over literatuur. Hij had het over wiskunde. Wat hij constateerde over ware beweringen waarvan niet bewezen kan worden dat ze waar zijn, staat bekend als zijn ‘tweede onvolledigheidsstelling’, en houdt in dat de formele rekenkunde haar eigen consistentie niet kan bewijzen. Zo geformuleerd is het voor mij al een stuk abstracter en kan ik de consequenties van het beweerde nauwelijks overzien.
Zia Haider Rahman wel. Die heeft met veel succes wiskunde gestudeerd. Onder andere in Oxford.
Kurt Gödel is niet de enige wetenschapper met een wiskundeknobbel die voorkomt in In het licht van wat wij weten. Albert Einstein voegt zich al op de eerste bladzijde van de roman bij Gödel:
‘The mathematician Kurt Gödel used to walk, setting off at sunset and returning after midnight, and found that his best ideas came to him in this stretch of time. Albert Einstein, who was deeply fond of Gödel, and who was also at the Institute for Advanced Study in Princeton, used to say in his later years, when he no longer engaged in much research, that he went to the institute daily only for the privilege of walking home with Kurt.’
Vandaar de foto op een van de laatste bladzijden van het boek. Zia Haider Rahman is ontroerd als hij het over die foto heeft. Dat komt niet alleen door Gödel en Einstein die samen wandelen. Het heeft alles met de plek waar zij dat doen te maken. Op die plek hoeft Zia Haider Rahman zich niet te verontschuldigen voor zich dubbele graad in de wiskunde. Op Princeton valt zijn kennis in het niet bij wat anderen weten. Het lijkt er verdacht veel op dat hij dat op zich een prettige gedachte vindt.
(Overigens was Zia Haider Rahman niet de enige schrijver op het International Literature Festival Utrecht die de wiskunde verruilde voor de literatuur. Sunjeev Sahota deed hetzelfde.)
P. van de Wiel says
Leuk dat je over Godel etc. schrijft. Ik heb het boek ook proberen te lezen maar heb het ondanks mijn ingenieursopleiding ook opgegeven. Schaam je dus niet.
P.S. Ik heb nog steeds het voornemen er nog een keer aan te beginnen.
Paul