Hoe verfilm je een novelle die voor een belangrijk deel gaat over het schrijven zelf. Over het zoeken naar een verhaal. Over het opbouwen van het decor (volgens Ilja Leonard Pfeijffer is het decor ‘het geheim van een roman die je bij de lurven grijpt en niet meer loslaat’, Brieven uit Genua, veertigste brief aan Gelya). Over het toedichten van een karakter aan een personage. Over de dilemma’s waarvoor een schrijver zich geplaatst ziet. Over de twijfels die horen bij scheppend bezig zijn.
Want in Het uur van de ster van Clarice Lispector is er goed beschouwd maar een kleine rol weggelegd voor Macabea, die ondanks dat degene is waar het verhaal om draait. Rodrigo S.M. – degene die haar verhaal belangrijk genoeg vindt om het op papier te zetten (al twijfelt hij daar tijdens het schrijven regelmatig over) – is minstens zo aanwezig in Het uur van de ster.
Dat Rodrigo S.M. zich constant aan de lezer van de novelle opdringt, hoort bij het verhaal. Maar Het uur van de ster blijft niet steken in experimenteel proza. Het gaat Clarice Lispector ook in maatschappelijk opzicht ergens om. Ze vindt wat van de omstandigheden waarin haar hoofdpersonage verkeert. Maar Macabea maakt niet de indruk de omstandigheden die voor haar een gegeven zijn te willen ontstijgen. Zij is wat ze is: ‘Ik ben typiste en maagd en ik houd van cola’. De vraag is of dat laakbaar is, en: of het mogelijk is om een ander te kennen louter door af te gaan op wat die ander doet of zegt.
(Hoe Het uur van de ster in haar oeuvre en opvattingen past, zal wel duidelijk worden als ik verder gevorderd ben in Clarice Lispector: de biografie van Benjamin Moser).
Het uur van de ster is dus een complex verhaal. En – wetende dat het boek al in 1985 verfilmd is – vroeg ik me tijdens het herlezen af wat er van die ‘gelaagdheid’ over zou blijven. Niet veel. Weet ik nu ik A hora da estrela van Suzana Amaral gezien heb. Maar ze heeft het leven van Macabea wel heel raak getroffen. Het is zo uitzichtloos (en Macabea zelf is zo naïef) als Rodrigo S.M. het zich voorstelde.
(Het herlezen van Het uur van de ster voegde nieuwe dimensies toe aan de novelle. Las ik het de eerste keer in het kader van een vriendschap, nu kreeg het boek een literaire context. Niet dat ik meteen in Borges, Kafka, Nabokov of Woolf wilde beginnen – schrijvers waarmee Clarice Lispector vergeleken wordt. Nee, ik plukte Nathalie Sarraute uit de kast. Ik kreeg zin om Tropismen te herlezen, dat ik mij herinner als een reeks impressies van menselijke geesten herinner.)
Leave a Reply