Het eenmanslees- en schrijfbedrijf dat ik ben is ook dit jaar ernstig in gebreke gebleven. Ik las veel, maar of die 174 titel representatief zijn voor de boeken die in 2016 verschenen is zeer de vraag. Aan mijn gevoel voor wat goed zou kunnen zijn, lag het niet. Veel titels die op lijstjes voorkomen, liggen hier op hun beurt te wachten.
Laten we het erop houden dat het de omstandigheden waren. Lezen stond dit jaar ook in het teken van programma’s maken. Vandaar dat het retrospectieve lezen in oeuvreverband bijvoorbeeld zo goed vertegenwoordigd is.
Goed, terwijl veel van de titels die op lijstjes voorkomen hier dus nog ongelezen liggen, kies ik mijn vijf titels van 2016 (in volgorde van opkomst) uit de stapel boeken die ik al wel gelezen heb. Titels die me bijbleven. Omdat ze goed zijn. Omdat de schrijvers het spel met vorm en inhoud meesterlijk spelen.
Brieven uit Genua – Ilja Leonard Pfeijffer
Brieven uit Genua is een nieuwe manifestatie van Ilja Leonard Pfeijffers spel met schijn en wezen. Brieven uit Genua kan gezien worden als een tegenhanger van die andere roman die speelt in de stad waar schrijver woont: La Superba. Pfeijjfer doet althans alsof door te suggereren dat de lezer in Brieven uit Genua de waarheid en niets dan de waarheid kan verwachten. In Brieven uit Genua zou niets verzonnen zijn en elke brief daadwerkelijk verstuurd.
Dat is een kant van Brieven uit Genua. De andere kant is het essayistische karakter. Behalve persoonlijke ontboezemingen – al dan niet verzonnen – bevat Brieven uit Genua ook opvattingen over maatschappelijke thema’s. Pfeijffer is stellig, betrokken én formuleert fraai.
(Brieven uit Genua / Ilja Leonard Pfeijffer. Amsterdam : De Arbeiderspers, 2016. ISBN 978-90-295-8880-5)
De uitvinder van de natuur: het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt – Andrea Wulf
Dat ik het onderwerp van haar biografie eigenlijk alleen van horen zeggen kende, was in het voordeel van Andrea Wulf. Daardoor werd ik tijdens het lezen van De uitvinder van de natuur: het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt niet afgeleid door wat ik van haar geschreven versie van zijn lezen vond. Ik kon me helemaal overgeven aan het door haar in kaart gebrachte leven. Om niet alleen versteld te staan van Von Humboldts ideeën en inzichten – hij was zijn tijd ver vooruit , maar ook te genieten van de door Wulf aangebrachte dwarsverbanden, waardoor eens te meer duidelijk wordt hoe toonaangevend Alexander von Humboldt als wetenschapper was en hoe groot zijn invloed ook buiten zijn eigen kring was.
(De uitvinder van de natuur: het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt /Andrea Wulf, vertaling: Mariella Duindam en Fennie Steenhuis). Amsterdam : AtlasContact, 2016. ISBN 978-90-450-3117-0)
Begrijpend lezen – Alejandro Zambra
Een roman in de vorm van een meerkeuzetoets. Dus is wat Begrijpend lezen van Alejandro Zambra is. Wie die vorm serieus neemt, komt al snel tot de conclusie dat er van vrijheid nauwelijks sprake. Of het nu om familie, school of het land gaat: iedereen is onderworpen aan een regime. Zambra laat zien dat ook een verhaal zonder plot en personages beklemmend kan zijn. Er is geen ontsnappen aan in Begrijpend lezen, ook niet aan de historische feiten.
(Begrijpend lezen / Alejandro Zambra, vertaling: Luc de Rooy. Amsterdam : Karaat, 2016. ISBN 978-90-797-7028-1)
Viviane Élisabeth Fauville – Julia Deck
Ze heeft alle schijn tegen. Alles – en vooral de manier waarop er tegen/over/door haar gesproken wordt – wijst er op dat Viviane Élisabeth Fauville het gedaan heeft. Ook omdat haar gangen zo precies nagegaan kunnen worden. En als ze het niet gedaan heeft, dan is mogelijk dat ze het gaat geloven en zich een misdaad in de schoenen laat schuiven. Want Viviane Élisabeth Fauville is labiel. Ze is net moeder geworden. Ze is net gescheiden. Dus waarom zou zijn haar haar psychotherapeut niet met messteken om het leven gebracht hebben. Bovendien: als zij het niet gedaan heeft, wat had ze dan op dat moment op die plek te zoeken.
Julia Deck bouwt in Viviane Élisabeth Fauville de spanning heel zorgvuldig op, en gebruikt daarbij louter literaire middelen.
(Viviane Élisabeth Fauville / Julia Deck, vertaling: Lidewij van den Bert en Katrien Vandenberghe. Bleiswijk : Vleugels, 2016. ISBN 978-90-78627-22-7)
Aan het eind van de dag – Nelleke Noordervliet
De hoofdpersoon uit Aan het eind van de dag van Nelleke Noordervliet weigert mee te werken aan een biografie. Ze heeft er geen behoefte aan dat iemand geautoriseerd in haar verleden wroet om vervolgens vuile was buiten te hangen. Bovendien ziet ze het haar biografe niet doen: haar portretteren tegen de achtergrond van haar tijd.
Dat het leven van oud-politica Katharina Mercedes Donker daar uitermate geschikt voor is – dankzij de knap geconstrueerde levensloop die Nelleke Noordervliet haar personage schenkt – blijkt als Katharina Mercedes haar eigen leven begint op te tekenen. Dankzij het schrijven schoont dat leven bovendien behoorlijk op.
Aan het einde van de dag is van alles: een traktaat over de biografie en autobiografisch proza; een tijdsbeeld voorzien van persoonlijke en literaire voetnoten; een historische roman over een recent verleden; het dubbelportret van een personage en haar geestverwante schepper. Aan het einde van de dag is van alles, maar van alles veel meer dan een beetje.
(Aan het eind van de dag /Nelleke Noordervliet. Amsterdam : AtlasContact, 2016. ISBN 978-90-254-4869-1)
Zoals gezegd, ik kwam aan veel nog niet toe. En wonderlijk genoeg ben ik nog in meer dan een boek bezig. Die verdeelde aandacht ken ik niet van mezelf. Het heeft geen zin om me voor te nemen de komende tijd het nodige in te halen. Er staat ook weer veel op het punt van verschijnen dat het lezen waard is. Ik neem het me niet voor, maar ik ga het wel proberen. Dat ben ik (in willekeurige volgorde) Ali Smith, Zadi Smith, Jonathan Safran Foer, Marijke Schermer, Christiaan Weijts, Arnon Grunberg, Ena Jansen, Eva Rovers, Herta Müller, Juli Zeh, Joke van Leeuwen, Clarice Lispector, Roos van Rijswijk, Anton Valens, Pim Wiersinga en nog een paar anderen verplicht.
Paul van de Wiel says
Beste Liliane,
Stuk voor stuk intrigerende boeken die jij op je lijstje van 2016 zet. Een mooie selectie. Hoewel ik in deze tijd waarin zich verschrikkelijke tragedies in de wereld afspelen, en dat in alle werelddelen, de zogenaamde beschaafde wereld van het vrije westen (hoe lang nog?) niet uitgezonderd, me moeilijk tot lezen kan zetten, heb ik toch een boek uit jouw lijst besteld. Namelijk “De uitvinder van de natuur” van Wulf over het avontuurlijke leven van Alexander von Humboldt. Misschien dat ik hierin enige afleiding kan vinden en de deprimerende inwerking van de huidige gebeurtenissen enigszins kan vergeten. Paul