Twintig steden zijn het al en Den Haag wilde het ooit ook wel worden, Rotterdam werkt er achter de schermen aan, maar voorlopig is Utrecht de enige Nederlandse stad die zich officieel bij de UNESCO kandidaat gesteld heeft om City of Literature te worden. In een bidbook dat 160 bladzijden telt, zet de stad haar literaire heden en verleden op een rij. Tijdens het International Literature Festival Utrecht (ILFU) lichtte Paul Schnabel, voorzitter van het Comité Utrecht City of Literature, toe waarom Utrecht denkt dat het in aanmerking komt voor het predicaat dat sinds 2004 door de UNESCO wordt toegekend.
Schnabel verontschuldigt zich bij voorbaat. Mocht zijn verhaal over de voortreffelijkheid van Utrecht als literair toevluchtsoord overkomen als een glad verkooppraatje, dat is het niet. In het bidbook worden de verdiensten in kaart gebracht – de huidige stand van zaken, gebouwd op het fundament van een (roem)rijk verleden. De UNESCO is niet geïnteresseerd in steden met vage plannen en goede voornemens. De UNESCO onderscheidt steden die op literair gebied al wat voorstellen.
De criteria
De UNESCO is op zoek naar steden die literatuur ademen. Steden:
– met een kwalitatief, kwantitatief en divers aanbod van uitgeverijen en overige redactionele activiteiten;
– met een hoogwaardig (kwaliteit) en aanmerkelijk (kwantiteit) aanbod van educatieve programma’s gericht op binnenlandse of buitenlandse literatuur in het basis-, voortgezet en universitair onderwijs;
– waar het klimaat zodanig is dat literatuur, toneel en/of poëzie een integraal onderdeel van de omgeving vormen;
– die ervaring hebben in het organiseren van literaire evenementen en festivals die het onder de aandacht brengen van binnenlandse én buitenlandse literatuur tot doel hebben;
– die beschikken over bibliotheken, boekhandels en openbare of particuliere culturele centra gewijd aan het behoud, bevordering en verspreiding van de binnenlandse en buitenlandse literatuur;
– waar uitgeverijen zich inspannen om literair werk uit de diverse nationale talen en buitenlandse literatuur te vertalen;
– waar de media – de traditionele en de nieuwe – een actieve rol hebben bij het onder de aandacht brengen van literatuur en het versterken van de markt voor literaire producten,
maar dat neemt niet weg dat Utrecht bij het samenstellen van de catalogus van literaire verdiensten letterlijk niets over heeft hoofd heeft willen zien. Ook niet, bijvoorbeeld, dat Virginia Woolf zeer onder de indruk was van de diversiteit van het aanbod bij boekhandel Bijleveld.
Creative Cities Network
Dat Virginia Woolf in haar dagboek Bijleveld niet noemt, en dat zij het misschien wel over Nederland in het algemeen heeft, vermeldt het bidbook niet bij het betreffende citaat (het gaat om wat Virginia Woolf op 8 mei 1935 schreef).
De belangen zijn dan ook groot. UNESCO City of Literature worden, is geen doel op zich. Het biedt steden de kans op een culturele doorstart in internationaal verband. Cities of Literature maken deel uit van het Creative Cities Network, en die steden dragen – zonder hun eigen culturele belangen te veronachtzamen – bij aan wat de UNESCO nastreeft: het bevorderen van culturele diversiteit.
Lid worden van dat netwerk – behalve steden die literatuur ademen, bestaat het netwerk ook uit steden die bol staan van film, muziek, vakmanschap en volkskunst, design, mediakunst en gastronomie – zal Utrecht geen windeieren leggen.
Geen wonder dus dat Utrecht alles (en iedereen) uit de kast gehaald heeft om een zo compleet mogelijke staalkaart te presenteren: Utrecht Candidate City of Literature: City where you learn to read.
Literaire potentie
Toegegeven: ondanks het ‘opblazen’ van sommige feiten, beschikt Utrecht over een overtuigend aanbod van literaire activiteiten in de breedste zin van het woord, en dat weet het verantwoordelijke comité ook nog eens heel goed te verkopen.
Misschien is Utrecht niet alleen dé literaire, maar zelfs de literairste stad van Nederland. Het kent een lange podiumtraditie en heeft – anders dan Den Haag en Rotterdam – een letterenfaculteit, hetgeen bijdraagt aan een gunstig vestigingsklimaat voor boekhandels, uitgeverijen en (aanstaande) schrijvers: ‘de iconen’.
In de strijd naar de top heeft het geen zin om bescheiden te zijn, dus bevat het papieren bidbook (en de site cityofliterature.nl) niet alleen kwalitatieve informatie (geschiedschrijving) maar ook kwantitatieve (een geannoteerde opsomming van podia, festivals, vanuit Utrecht opererende schrijvers in de diverse literaire genres, wetenschappers, boekhandels, uitgeverijen, bibliotheken, instanties op het terrein van literatuureducatie en vertalen, literaire prijzen en literatuur in de publieke ruimte).
Een hoge lat
Nog maar twee jaar geleden verklaarde Michaël Stoker, directeur van Het Literatuurhuis, tijdens een bijeenkomst van het Rotterdamse Letterenoverleg dat Utrecht nog niet de ambitie had om UNESCO City of Literature te worden. Nadat hij er met succes in geslaagd was om diverse zelfstandig opererende letterenorganisaties in Utrecht onder één dak te verenigen, had het ontwikkelen van literair aanbod voor hem een hogere prioriteit.
Inmiddels heeft hij de lat dus toch nog hoger gelegd. Op 31 oktober weet hij of Utrecht een van de nieuwe UNESCO Cities of Literature is.
Leave a Reply