Zoon komt zijn belofte na
Piet van der Molen kende (de reputatie van) Joris van Casteren niet, maar vertrouwde hem wel het verhaal toe dat volgt op de belofte die hij zijn hoogbejaarde moeder deed. Hij verzweeg inderdaad haar overlijden, maakte van een kast een grafkist, bestemde een klein kamertje als haar laatste rustplaats en leefde vervolgens tweeënhalf jaar met zijn dode moeder in één huis (en gebruikte, zoals zijn moeder het had bedacht, haar pensioen om kattenvoer te kopen) voordat de politie aanbelt in de Berkenstraat in het Limburgse Oirsbeek. Piet van der Molen laat de agenten binnen, zij doorzoeken het huis, vinden de kist en niet veel later wordt Piet van der Molen gearresteerd. Hij wordt verdacht van het verbergen van een lijk en van valsheid in geschrifte.
Macaber verhaal
Joris van Casteren krijgt relatief laat lucht van deze geschiedenis. In de zomer van 2016, een half jaar nadat de kist met de stoffelijke resten van de moeder van Van der Molen uit het huis getakeld is, licht een oud-docente van de School voor de Journalistiek hem in.
Wie het werk van Joris van Casteren kent, weet dat het verhaal van Piet van der Molen, zijn moeder (en hun negen katten) koren op zijn molen is. Van Casteren munt uit in het reconstrueren van macabere verhalen. Wie zijn reputatie kent, zal het niet verbazen dat Joris van Casteren ook in Moeders lichaam niet altijd even zachtzinnig omspringt met de mensen die hij een rol laat spelen in het verhaal dat hij op basis van de feiten maakt. ‘Ik hanteer een eigen manier van kijken en schrijven, waardoor er van objectiviteit, zo die al bestaat, niet altijd sprake hoef te zijn’, zegt Joris van Casteren zelf over zijn werkwijze in de verantwoording bij Moeders lichaam.
Verknoopte geschiedenissen
Zijn oprechte, edoch professionele belangstelling maakt dat Joris van Casteren verder kijkt dan het verhaal dat voor het oprapen lijkt te liggen. In het geval van Moeders lichaam is hij niet alleen geïnteresseerd in de werkelijkheid zoals die zich aan Piet van der Molen voordoet. Weliswaar volgt hij diens verhaal – in de oneven hoofdstukken – op de voet, maar hij zet daar – in de even hoofdstukken – een grotendeels via mensen uit de directe omgeving van de familie Van der Molen gereconstrueerde katholieke context naast.
Die twee verhalen – het ene bestrijkt de periode vanaf het moment van overlijden van Gerda van der Molen, het andere beslaat verschillende generaties van de familie Van der Molen – komen samen in het heden waar de verdwijningsgeschiedenis van Gerda, de levensloop van Piet en het portret van hun sociale omgeving als parallel lopende geschiedenissen richting een voorlopig einde koersen.
Veelzeggende details
Joris van Casteren kiest geen partij. Althans niet openlijk. Hij velt geen moreel oordeel. Hij registreert, maar in zijn manier van kijken, die zich onder andere kenmerkt door oog voor bijzondere details, ligt besloten dat hij geen neutrale toeschouwer is. Van Casteren legt namelijk niet alleen die details vast die belangrijk zijn voor het verhaal. Minstens zo belangrijk zijn de kleine dingen die verraden waar zijn sympathieën liggen.
Hij is een kei in het karakteriseren van zijn hoofdpersonen en bijfiguren. Door mensen uitgebreid en ongecensureerd hun verhaal te laten doen en de dingen die tegen hen gebruikt kunnen worden een prominente plaats binnen het verhaal te geven, zet Joris van Casteren ze niet zelden enorm te kijk. Van Casteren is geen journalist/non-fictie schrijver die mensen die geen ervaring hebben met de media tegen zichzelf in bescherming neemt.
Waarden, normen en een wereldbeeld
Waar de grens tussen verwondering en de ironie bij Van Casteren ligt, is niet altijd duidelijk. Maar zijn manier van werken loont. Moeders lichaam bevat een portret ten voeten uit van de eigenzinnige Piet van der Molen. Van Casteren maakt inzichtelijk waarom Van der Molen niet anders kon dan de belofte aan zijn moeder nakomen, zonder van de zoon een slaafse ‘jongen’ te maken. Maar dat nakomen van die belofte lijkt in de context van het leven van Piet van der Molen maar bijzaak. De man blijkt er een volstrekt eigen patroon van (tegenstrijdige) normen en waarden op na te houden, culminerend in een wonderlijk wereldbeeld.
Joris van Casteren verkent de werelden waarin Van der Molen verkeert. Hij luistert naar zijn ervaringen in de cel, de sauna en het casino, en is er bij als hij terechtstaat. Piet van der Molen, enig kind, vrijgezel en notoir niet-werker, is veganist en naturist. Hij is er bovendien heilig van overtuigd dat hij zijn kansen bij roulette kan berekenen. En als hij het ergens niet mee eens is – de inbeslagname van zijn katten, bijvoorbeeld – tekent hij protest aan en laat hij zich desnoods bijstaan door een (pro deo) advocaat.
Er is veel te zeggen over het doen en laten van Piet van der Molen (die het overigens niet van een vreemde heeft: ook het portret van zijn moeder is weinig flatteus). Bijna iedereen die door Joris van Casteren benaderd wordt, is bereid zijn/haar zegje te doen. Wat Van Casteren te horen krijgt van familie, vrienden, buren, dorpsgenoten en de diverse professionals waar Van der Molen mee te maken krijgt, wordt bevestigd door de schriftelijke bronnen die hij raadpleegt.
Hoe het werkelijk zit
‘Waarom wil je eigenlijk dat wij dit allemaal weten. Je bent al een beetje een zonderlinge man in dat dorp en het wordt er niet minder zonderling op.’ Dat wilde Matthijs van Nieuwkerk van Piet van der Molen weten, toen hij samen met Joris van Casteren te gast was in De wereld draait door.
‘Iedereen mag zijn zoals hij is. We hebben teveel het masker op. We zijn misschien onvrije mensen wat dat betreft. In het dorp deden allerlei verhalen over mij de ronde, geruchten die niet klopten. Met dit boek had ik de gelegenheid om die weg te nemen. Om te laten zien hoe het verhaal van mij werkelijk in elkaar zit. Hoe ik werkelijk ben.’
Wie Moeders lichaam leest zal zich af en toe afvragen of Piet van der Molen zichzelf wel een dienst bewezen heeft door met Joris van Casteren in zee te gaan. Maar ondertussen belicht Van Casteren op zijn geheel eigen en overtuigende wijze de thema’s waar het volgens hem in dit verhaal om gaat: ‘liefde, rouw, trouw en bedrog’.
Moeders lichaam
Joris van Casteren
Amsterdam : De Bezige Bij, 2019
ISBN 978-94-031-3860-2
Lees hier de eerste vijf hoofdstukken van Moeders lichaam van Joris van Casteren
Leave a Reply