Voor mijn verzameling heb ik mijn zinnen gezet op een Noorse Hamlet. In niet de eerste de beste boekhandel heb ik de keuze uit drie exemplaren. Ik nestelde mij op de grond met de drie versies binnen handbereik en begon te bladeren, want ik wilde een weloverwogen keuze maken. Eerst was het zaak vast te stellen om welke versies van het door William Shakespeare vertelde verhaal het ging. Want er zijn er drie: één uit 1603 (Q1), één uit 1604 (Q2) en één uit 1623 (F1). Dan is de volgende vraag in hoeverre de tekst gemoderniseerd is. En daarna moest ik nog uit zien te vinden in welk Noors deze Hamlets vertaald zijn: het Bokmål of het Nynorsk, want dat de taal in Noorwegen nauwelijks gestandaardiseerd is, is me de afgelopen week wel duidelijk geworden.
Het antwoord op de eerste vraag vind ik op de titelpagina Tragedien om Hamlet, prins av Danmark. Folioutgaven 1623. Om het antwoord op de tweede vraag, maak ik me maar even niet druk. Het antwoord op de laatste vraag moet ik mezelf schuldig blijven. Ik zie wel dat het vertalingen van verschillende versies gaat, maar wat wat is weet ik niet.
Dat het om het begin van die ene hele beroemde monoloog gaat die begint met ‘to be or not to be’
Å vær eller ikke være, det er problemet.
Om det er mere høysinnet å tåle
en skamløs skjebnes slyngekast og piler
enn ta til våpenmot en sjø av plager
og ende dem ved motstand?
(vertaling: Kristian Smidt)
snap ik, maar daar houdt het dan ook mee op. Of deze taal dicht bij het Deens ligt (dan is het Bokmål) of meer naar het IJslands neigt (dan is het Nynorsk): geen idee.
Terwijl ik de teksten vergelijk, kijkt het personeel geamuseerd toe. Het aanbod om te helpen, sla ik vriendelijk af. Ik weet dat ik vandaag weliswaar maar één Hamlet zal kopen, maar dat daar op termijn een Hamlet in dat andere Noors bij zal komen, staat vast.
Omdat ik het niet bij bladeren alleen wil laten, geven vormgeving en leesbaarheid van de letter (en het nawoord) uiteindelijk de doorslag. Pas thuis blijkt na zoeken op het internet dat het om een versie in het Bokmål gaat.
Toen ik dat eenmaal wist, wilde ik ook weten hoe die vertaling klinkt. En dat levert de nodige nieuwe problemen op. Want naast twee schrijftalen (Bokmål of Nynorsk) kent het Noors een grote variëteit aan dialecten. En dialecten hebben daar een heel andere status dan hier. Wie in Noorwegen een dialect spreekt, wordt daar niet op aangekeken.
‘Å vær eller ikke være’ intikken, leverde onder andere dit filmpje op:
Welke taal? Welk dialect? Wat ik dan weer wel weet is dat Hamlet als hij de schedel van Yorick in handen heeft iets heel anders zegt dan ‘Å vær eller ikke være, det er problemet (of, ‘Å være eller ikke være, det er spørsmålet’, en, in het Nynorsk: ‘Å vere eller ikkje vere, det er spørsmålet’):
‘Akk, stakkars Yorick. Jeg kjente ham, Horatio, en fyr med uendelig morskap, med den mest utsøkte fantasi.’
(vertaling: Kristian Smidt)
Leave a Reply