– Held of niet –

Oorlogen worden niet alleen op het niveau van staten en regimes uitgevochten, ook individuele burgers moeten, geholpen of gedwongen door de omstandigheden, bepalen aan welke kant ze staan. In Verzetshelden en moffenvrienden – de papieren spin-off van de televisieserie De oorlog – probeert Ad van Liempt de drijfveren achter de keuzes van zes van die mensen in de Tweede Wereldoorlog te achterhalen. Drie van hen – Heleen Kuipers-Rietberg, Loes van Overeem en Joop Hollebrands – waren wat ‘goed’ is gaan heten, de andere drie – Walter Janssens, Jan Smorenburg en Julia op ten Noort – belandden in het foute kamp.

Op basis van de research van Yfke Nijland schreef Van Liempt zes biografische schetsen waaruit af te leiden is hoe karakter en levensinstelling, gekoppeld aan persoonlijke omstandigheden en ambities – of de afwezigheid daarvan – mensen een kant op drijven.

Daarin tekent zich een patroon af. ‘Goed’ lijkt te stoelen op grote politieke en humane idealen – de roep om rechtvaardigheid en menswaardigheid; ‘fout’ op persoonlijk gewin op de korte termijn, in dit geval in de vorm van het behoud van een bevoorrechte positie zijn, financieel voordeel  of in het gevlei komen bij een geadoreerd persoon.

Verzetshelden en moffenvrienden: de titel bekt goed, maar doet geen recht aan het schemergebied tussen ‘goed’ en ‘fout’ dat ook uit deze portretten naar voren komt. Om ‘goed’ te zijn, moeten soms dubieuze contacten onderhouden worden; wie ‘fout’ is, is niet per definitie gewetenloos. De selectie geportretteerden oogt wat willekeurig, maar toch vertegenwoordigen zij belangrijke categorieën ‘gewone mensen in buitengewone omstandigheden’, waaronder: een verzetsleidster en een Rode Kruis-functionaris aan de ene en een jodenjager en een NSB-coryfee aan de andere kant.

Zonder de verhalen van ‘gewone’ burgers blijft het beeld van een oorlog onvolledig. Ad van Liempt ontrukt zes van deze mensen aan de vergetelheid, hij schetst bovendien beknopt maar adequaat hun historische context, maar een opzienbarend boek levert dat,  gemeten naar nieuwswaarde en inzichten, niet op.