Baltische zielen – Jan Brokken

– Geworteld in chaos –

Hoe verschillend de levens van de door Jan Brokken geportretteerde Baltische zielen ook zijn, de omstandigheden waaronder zij tot bloei kwamen, komen voor een belangrijk deel overeen. Als gevolg van de vele oorlogen die in het oosten van Europa werden uitgevochten, zijn de grenzen nogal eens verlegd. De huidige Baltische staten – Estland, Letland en Litouwen – ondergingen Finse, Poolse en Russische aanvallen op de soevereiniteit, taal en (joodse) cultuur. Tegen de verdrukking in hielden steden, dorpen en karakters stand. Kracht, trots en vitaliteit zijn volgens Jan Brokken kenmerkende kwaliteiten.

In Baltische zielen staan mensen die de grenzen van hun land ontvlucht en/of ontstegen zijn – waaronder filosofe Hannah Arendt, violist Gidon Kremer, schrijver Romain Gary, regisseur Sergej Eisenstein, beeldhouwer Chaim Lipschitz,  schilder Mark Rothko en componist Arvo Pärt – op gelijke hoogte met relatief onbekende ‘achterblijvers’ die voor de ontwikkeling van hun land van waarde zijn – zoals uitgever/boekhandelaar Jānis Roze en baronesse Alessandra Wolff-Stomersee – en jonge mensen die het verschil kunnen gaan maken. De 27 mensen die Jan Brokken portretteert, staan model voor de gemeenschappen waarin zij leven, zonder dat zij opgaan in de anonimiteit van de massa. Zij blijven individuen, ook al is onontkoombaar dat zij gevormd zijn naar het beeld van hun ouders en hun omgeving. Door steeds opnieuw de historische context te betrekken bij hun ‘keuzes’  vormt Baltische zielen een keten van levens die over tijd en ruimte heen reikt.

Baltische zielen is Jan Brokken op zijn best. En Jan Brokken op zijn best is een  reporter-miniaturist die verteltalent koppelt aan journalistieke nieuwsgierigheid, persoonlijke betrokkenheid en dienstbaarheid aan zijn onderwerpen, zonder zichzelf onzichtbaar te schrijven. Integendeel: hij is zeer aanwezig op de plekken die er toe doen en kijkt, leest en luistert zich een weg naar de kern en dat draagt bij aan de geloofwaardigheid van zijn kijk op de beschreven levens.

Atlas, 2010 
ISBN 978 90 450 0659 8
464 p., € 24,90