De zomer is al weer bijna voorbij. Maar er is altijd nog tijd voor een paar dichtbundels. Als besluit van een zomertje poëzie pletten in de papierkelder een hele bijzondere collectie.
Allereerst Ezelskaakbeen van Peter Ghyssaert. De eerste poëzierecensie die ik ooit schreef was van Ghyssaerts
vorige bundel Kleine lichamen, uit 2005 alweer. Ik sprak daarin de hoop uit dat Ghyssaert zich zou blijven ontwikkelen in de richting die hij was ingeslagen, die van het niet direct volgbare, maar toch voelbare verhaal. Die van het prozagedicht.
Helaas doet hij dat maar gedeeltelijk. Eén van de vier afdelingen van Ezelskaakbeen bevat prozagedichten. De reeks heet ‘Onze lieve heer van dementie’ en beschrijft de aftakeling van een demente vader. De gedichten zijn zoals prozagedichten moeten zijn. Het verhaal is min of meer duidelijk maar er zijn allerlei levendige en mysterieuze details: ‘Hij stak sleutels in een enveloppe en borg ze op in een kast, maar de sleutels pasten op geen enkel slot. De enveloppe gaapt en de sleutels zijn verdwenen’.
In zijn woordkeus is Ghyssaert wat barok en zwaar maar dat went gaandeweg. En ook in zijn conventionele gedichten ‘voel’ je, als je doorleest en niet bij ieder woord stil blijft staan, steeds het verhaal, een soort drijvende onderhuidse kracht die je maar bij weinig dichters ziet.
Een autobiografie in sonnetten. Van een dichteres die tot nu toe voornamelijk light verse over dieren schreef. Het klinkt te slaapverwekkend voor woorden. Maar dat is het dus niet. Sterker nog, De ziel is een pannenkoek van Patty Scholten is grappig, aangrijpend en van kaft tot kaft onweerstaanbaar. Zo verbazend is dat nu ook weer niet, want hoewel haar eerdere werk in het geheel niet mijn smaak is, geeft Scholten al sinds haar debuut in 1994 blijkt van een vakmanschap dat in Nederland zo goed als uitgestorven is.
De biografie zelf liegt er ook niet om. Scholten groeide in de jaren vijftig op in het gezin van een succesvol architect. Verwaarlozing, slaag en religieuze onderdrukking waren haar deel. Haar fascinatie voor dieren doet ze op bij haar werk in Artis en de vrijheid zoekt ze in de liefde van vele mannen. De liefde van haar leven wordt Arend, de onheilspellende man die haar als stripschrijver binnenhaalt bij de Toonder Studios:
Ik was de Belle en Arend was het Beest.
De schemer gloeide op, een zwarte vlam:
ik werd verliefd en kon niet meer ontsnappen.
Arend blijkt na zijn dood een gewelddadig nazi-verleden te hebben. Op die ontdekking volgen therapie, de dood van de moeder en nog meer mannen, tot de dichteres uiteindelijk in rustiger vaarwater terecht komt.
Het mooiste aan De ziel is een pannenkoek (in Scholtens catachismus werd de ziel afgebeeld als een al dan niet bevlekte of beschadigde schijf, vandaar) is dat Scholten niet de behoefte heeft gehad om ons alles tot in detail te vertellen. Ze pikt de belangrijke dingen eruit, de anekdotes die haar getekend hebben, de gedachten die er echt toe doen en balt die dan samen tot een puntgaaf sonnet.
Een bijzonder leven, op een unieke manier vormgegeven. Een absolute must read.
K. Schippers debuteerde in 1963 als dichter maar publiceerde daarna voornamelijk andere dingen, zodat Tellen
en wegen pas zijn vijfde bundel is, en zijn eerste sinds 1996. Schippers is een dichter van de verwondering, de observatie. ‘De ontdekking’ (‘Als je goed om / je heen kijkt, zie je dat alles / gekleurd is’) is niet alleen zijn bekendste gedicht, maar ook zijn poëtica. Helaas leveren die leuke vondsten niet allemaal klassieke gedichten op en staat er dus een grote hoeveelheid flauw gedoe in Tellen en wegen. Ook het gegoochel met getallen en met vormgeving van de tekst (af en toe krioelt er een kritische vraag over lezen en kijken als een slang over de pagina) komen wat vergezocht over. In dat soort intellectualistisch maakwerk zit te veel spielerei, er staat niet werkelijk iets op het spel.
Maar er staan ook andere gedichten in deze bundel. Vooral de langere gedichten en prozagedichten zijn zeer de moeite waard. In ‘In de verte’ bijvoorbeeld wordt, als je het poëticaal en autobiografisch interpreteert, veel duidelijk over de motivatie van de dichter. Het gaat om controle. ‘Je hebt iets uitgeleend, je wilt het terug’. En:
[…] De broche voor
je geliefde, verloren, in de onmetelijkheid.
De vingerhoed in Singapore, de strip van
Flipje verdween in een bewoonde toren, het
fototoestel kun je in een strandhuis niet meer
vinden. Zo slinkt je eigendom over zeeën en
bergen. Je leent uit, je verliest, je kunt
niets meer aanraken en je laat het zo.
Je hebt geen controle over de dingen, ze vallen weg en je kunt ze niet terugkrijgen. Met ‘Meten en wegen’ probeert de dichter de controle te herwinnen.
Tot slot een bundel die nog van vorig jaar is, maar daardoor zeker niet minder interessant. Marc Van den Hoof bundelde in De parafrase een keuze uit zijn eerder werk, een aantal nieuwe gedichten en een paar vertalingen. Van den Hoof, jazzkenner en radiomaker, is in Nederland niet zo bekend en ik kende zijn dichtwerk ook niet. Maar al vanaf de eerste pagina is De parafrase ontzettend leuk:
Oktober
Een vader is oktober een verlakker
van een vader appelwang
die met verlate zonnen lanterfant
en zoenend in hun hals tenondergaat
Eén die alsof hij plots in goud van
smoutebollen tuimelde zich met de glimlach
voortbeweegt alwie zwijgt rondom
en alwat stil is de pandjesjas
slordig om de schouders gestruikeld
Geheime hulzen schieten vol onkruid
en gnomen morsen met belegen drank
omwille van het lichaam
omwille van het moeë stenen hoofd
Dit is muzikale poëzie. Poëzie waar je blij van wordt. De parafrase is ook een bundel vol liefde. Voor de poëzie zelf, blijkens de vertalingen, maar ook voor de radio. Zo is er een reeks van vijf sonnetten die, op komisch-ironische toon, dat apparaat roemen.
Dit was de laatste aflevering van Zomerpoëzie. Nog twee weken en dan barst het nieuwe boekenseizoen los. Hanta zal er bij zijn en zich ook in het nieuwe literatuurjaar met zijn hooivork een weg banen door de boekenberg.
Peter Ghyssaert – Ezelskaakbeen
Atlas, 2011
ISBN 978 90 450 1874 4
77 p., € 17,95
Patty Scholten – De ziel is een pannenkoek
Atlas, 2011
ISBN 978 90 450 1869 0
102 p., € 16,95
K. Schippers – Tellen en wegen
Querido, 2011
ISBN 978 90 214 3957
84 p., € 18,95
Marc van den Hoof – De parafrase
Uitgeverij P, 2010
48 p., €15,00
Leave a Reply