– Ras-, pardon, loepzuiver –
Picture this: de komst van buitenlanders van velerlei ras en nationaliteit heeft zijn sporen nagelaten. Het aantal blanke Nederlanders is gedaald tot zes, verdeeld over twee families die op voet van oorlog met elkaar leven. Alleen als zij bereid zijn toenadering tot elkaar te zoeken, heeft het blanke ras nog een kans. Complicerende factor is dat met het oog op het produceren van nageslacht maar één combinatie mogelijk is.
Als het in Bij het kanaal naar links van Alex van Warmendam ergens aan ontbreekt, dan is het politieke correctheid. En subtiel is het evenmin. Maar door het stuk waart onmiskenbaar de tijdgeest. Bij het kanaal naar links gaat over blanken op het randje van asociaal, opererend aan de zelfkant van de samenleving, gehoorzamend aan eigen wetten en logica. De families Meyerbeer en Bouman zijn ‘white trash’. De situatie waarin zij komen te verkeren zal nooit werkelijkheid worden, maar is een uitvergroting van het schrikbeeld dat bekrompenen die geloven in moslimtsunami en een hekel hebben aan linkse hobby’s voor waar houden.
Bij het kanaal naar links is het dertiende toneelstuk dat Van Warmendam schreef voor de Mexicaanse Hond. Dit keer was het Vlaamse Olympique Dramatique coproducent. Haar definitieve vorm krijgt deze tekst dus pas op een podium. De vraag is of er zonder (toneel) beeld en geluid een verhaal overblijft dat het lezen waard is. De toneellezer heeft weinig houvast. Het aantal personages kan een struikelblok zijn. In verhouding tot de hoeveelheid tekst herbergt een toneelstuk er al gauw teveel. Een stuk waarbij de lezer zich van begin tot eind moet afvragen wie wat zegt, leest niet lekker. Bij het kanaal naar links heeft er zes, wat ze van elkaar zijn is al snel duidelijk, wat ze van elkaar moeten ook.
Belangrijk is ook dat een tekst voldoende verhaal heeft. Behoudens regieaanwijzingen heeft de schrijver geen tekstuele hulpmiddelen om die ene lange tekst in directe rede ergens heen te stuwen. Waar Bij het kanaal naar links precies heen gaat, hoort natuurlijk zo lang mogelijk in het ongewisse te blijven, maar wel is duidelijk dat ergens op aangestuurd wordt. Van Warmerdam speelt met verwachtingen en dat doet hij redelijk. Redelijk in de zin van geloofwaardig en overtuigend.
De tekst zelf, daar gaat het ook bij toneel lezen uiteindelijk om. En in en met die tekst zegt Van Warmendam zoveel meer dan er letterlijk staat. Personages worden in taal ten voeten uit getekend. De hypocrisie, naïviteit, domheid druipen ervan af.
Wat voor voorstelling Bij het kanaal naar links is, ligt niet per se besloten in de tekst. Die is namelijk ondanks Van Warmerdam voor verschillende dramaturgische interpretaties vatbaar. Maar het absurdisme dat kenmerkend is voor de Mexicaanse Hond en de fysieke aanpak van Olympique Dramatique doen iets vermoeden. Het zal er in geen enkel opzicht zachtzinnig aan toegegaan zijn. Toch blijft het moeilijk om je al lezend met name een voorstelling te maken van wat er op het toneel te horen zal zijn. Welke toon laat Alex van Warmendam zijn acteurs aanslaan. Welke muziek monteert hij waar? Hoe leesbaar een toneeltekst ook is, het is nooit het hele verhaal.
Nieuw Amsterdam, 2011
ISBN 9789046810286
109 p., € 12,50
Leave a Reply