Zacht gezicht aan zacht gezicht – Corrie Joosten en Coen Peppelenbos (samenst.)

De vriendschap wordt altijd zo mager bezongen,

daar staat hij op stal, dat oud en stil beest.
Terwijl! Wat ware ons leven niet heilloos verwrongen,
als er de vriendschap niet was geweest.

(uit ‘Ode aan de vriendschap’, Sjuul Deckwitz)

Zacht gezicht aan zacht gezicht, de mooiste gedichten over vrouwenvriendschappen is de vrouwelijke tegenhanger van het hier besproken Hij zag een kameraad in je, de mooiste gedichten over mannenvriendschappen en lijdt, wat de ondertitel betreft, aan hetzelfde euvel: er wordt gesproken van vriendschappen (en sommige gedichten, zoals het gedicht hierboven, gaan daar ook over), maar het gros van de gedichten handelt over erotische liefdesverhoudingen.

Ook de wat stoffige benadering deelt dit boek met haar tegenhanger: de chronologische ordening doet wat stijfjes aan en de gedichten in streektaal getuigen van doorgeschoten completisme.

Het kan zijn dat ik niet op de hoogte ben van een of andere sociale code waarin het woord ‘vriendschap’ ineens een andere betekenis heeft, maar het kan ook zijn dat de uitgever gewoon het woord ‘homoseksueel’ of ‘lesbisch’ niet op de kaft wilde hebben. Wie zal het zeggen. In de tijd van Betje Wolff en Aagje Deken had ik me daar iets bij voor kunnen stellen (uit ‘Vriendschapszucht’ van laatstgenoemde: ‘Gy die de zielen vormde, en elk haare egaê gaf! / Mag ik die hemelgift, myn Zielsvriendin! niet minnen?’) maar in 2012 kunnen we man en paard toch gewoon noemen?

Gelukkig zijn vrouwen een stuk interessanter en subtieler in hoe ze zich in hun gedichten bezighouden met de erotiek (overigens zijn niet alle gedichten van vrouwen – het onderwerp, niet de dichter was bepalend). Het werk van Andreas Burnier (pseudoniem van Catharina Dessaur) is daar een voorbeeld van. Nooit is de fysieke liefde afwezig uit haar werk, maar er is ook altijd meer dan dat.

Zelfs Elly de Waard, die in ‘Cara (II)’ haar minnares na het spelen van haar laatste bal over het biljart wil leggen, schrijft in ‘Liefste van nu’ hoe vertederd ze is als ze ‘s nachts ziet hoe haar liefste alles in de koelkast netjes in folie heeft ingepakt: ‘Een mens bestaat uit zoveel / personen – juist die je niet ziet / maar onverwacht ontdekt / middenin de nacht / in alle stilte […] geeft je de schok van het liefst’.

Dat gaat niet over homo, hetero, vrouw of man. Dat gaat over iedereen.