– Titel dekt toch de lading –
De titel – Dagboek in blik, de cover – een gammele, gele auto van een onbestemd merk, en de flaptekst zetten mij totaal op het verkeerde been. Ik dacht een boek te gaan lezen dat te vergelijken zou zijn met Alles is verlicht van Jonathan Safran Foer. Een boek met een lichte toon, waarin een zoektocht de hoofdpersonen oostwaarts voert. Ik kwam bedrogen uit, maar werd aangenaam verrast.
In 1986 – de muur staat er nog, de koude wind uit het oosten waait nog volop – reist Willem met Tuur naar Polen. Tuur heeft een missie: de plek te bezoeken waar zijn moeder in 1943 gestorven is. Tijdens die tocht naar plaatsen met beladen namen, komen ze in het bezit van het dagboek dat een Nederlander bijhield tijdens zijn verblijf in het getto van Łódź, dat hun op de terugreis door gründliche grenswachten afhandig wordt gemaakt. Het is dankzij Willems slapeloosheid dat er iets van bewaard gebleven is.
Na de dood van Tuur zet Willem de zoektocht voort en gaat – tijdens een congres aan de Wannsee aangestoken door het enthousiasme van een ander – terug naar Polen om te onderzoeken wie die onbekende schrijver van dat dagboek was en wat hem bewoog om uit vrije wil de gang naar het getto te maken.
Uitkomst van die zoektocht is een compositiebiografie van een zonderling die niet lijdzaam toekeek, maar handelde en zo verzet pleegde en trouw bleef aan zichzelf.
Dagboek is blik is een ode aan vriendschap en intermenselijke relaties van vergelijkbare orde. Een pleidooi voor vertrouwen.
Lijkt Dagboek in blik in eerste instantie te bezwijken onder een overdosis feiten over de Tweede Wereldoorlog – ook al zijn die dan verpakt in literaire vormen – maar gaandeweg ontstaat een vlechtwerk dat de geloofwaardigheid van alles wat er in de roman beweerd wordt ten goede komt. Daarbij schuwt Hans van der Heijde het gebruik van journalistieke trucs niet: één bron is geen bron en dus laat hij papieren en persoonlijke getuigenissen het elkaar bevestigende werk doen.
Goed of fout? – de vraag die, ten onrechte, suggereert uitsluitsel te kunnen brengen in conflicten ter grootte van een wereldoorlog – doet er in Dagboek in blik niet toe. Wel wat het goede is. Wat een mens vermag uit liefde en overtuiging. Van Plato tot Hans van der Heijde houden filosofen en schrijvers zich met ethische vraagstukken bezig. In Dagboek in blik krijgen de personages – er zitten mooie portretten bij – gezelschap van vooraanstaande denkers.
Hans van der Heijde stopt zijn roman vol en vraagt van alles van zijn lezers, maar slaagt er ondanks alle bagage in om de vaart er in te houden – iets dat van de er in figurerende auto’s van Oost-Europese makelij niet altijd gezegd kan worden. Licht van toon is het boek niet, maar licht genoeg om de ernst van de zaak te onderstrepen.
Omdat alles binnen de context van de roman waarachtig is, heb ik me geen moment afgevraagd of Dagboek in blik misschien gebaseerd is op een waar gebeurd leven. Dat overkomt me niet vaak als ik een roman lees die heel nadrukkelijk verwijst naar deze historische werkelijkheid.
Leave a Reply