Half mens – Maartje Wortel

– Aan de voorzienigheid overgeleverd –

Met Dit is jouw huis, een bundel verhalen over niet al te sympathieke mensen in ongewone omstandigheden, won zij de Anton Wachterprijs voor het beste literaire debuut. Half mens is haar eerste roman en opnieuw slaagt Maartje Wortel er in om personages te ontlenen aan de zelfkant van het leven. Drie zijn het er, twee mannen en een vrouw, en als er geen sprake was van een ongeluk, zouden ze – het slachtoffer, de getuige en het jurylid – nooit weet van elkaars bestaan hebben gehad.

James Dillard, het eerste ten tonele gevoerde personage, lijkt de man die het overzicht heeft. Een man ook met inzicht in de essentie van het bestaan. ‘Iets in je heeft al gekozen’, de mens wordt gestuurd door (on)bewuste verlangens. Met die boodschap – en de wordt de lezer het boek in gestuurd.

James Dillard is als jurylid betrokken bij twee rechtszaken, waar ook Elsa Helena van der Molen, in eerste instantie slachtoffer, en Michael Poloni, aanvankelijk getuige, verschijnen. De eerste rechtszaak is aangespannen door Elsa’s ouders: zij willen geld om het verlies van het been van hun dochter te compenseren. Voor Elsa hoeft dat niet zo nodig. Michael Poloni zat in de taxi die het ongeluk veroorzaakte en is door een letseladvocaat overgehaald te getuigen tegen de roekeloos rijdende chauffeur.

Wat hij doet, denkt, vindt, wordt verteld, terwijl Elsa de verteller van haar eigen verhaal is. Hij is hij, zij is ik en in dat verschil en die afwisseling zit een groot deel van de kracht van Half mens, waarin de vraag waarnemen en over het hoofd zien een niet al te nadrukkelijk naar voren gebracht motief is, behalve dan aan het eind van het verhaal, alsof er een aap uit de mouw komt.

Over Elsa’s voorgeschiedenis blijft veel ongeweten, behalve dat ze tegen haar wil met haar ouders meeverhuisde naar de Verenigde Staten. Maar hoe het er rondom haar ziekenhuisbed aan toe gaat, daarvan doet zij uitgebreid verslag. Ze blijkt een scherp observator en genadeloos als het gaat om het afrekenen met niet gemeende zorgzaamheid. Dat blijkt uit haar taal, waarin cynisme een vaste waarde is.

Michael Poloni, schijnbaar een mooie man, wordt afgeschilderd als een dwangmatige taxigebruiker, die weinig voldoening haalt aan de dingen die hij doet. Zijn leven doet niet veel anders dan zich voortslepen. Hij en het valt in herhalingen. En zo wordt het ook verteld.

Het verhaal neemt een bizarre wending na de toekenning van een aanzienlijk bedrag aan smartengeld, maar – James Dillard suggereerde het al – het zou maar zo kunnen dat , in ieder geval voor Michael Poloni, iets in hem al veel eerder gekozen heeft. Het is door die gebeurtenis dat de drie elkaar in de rechtszaal terugzien.    

Dat er iets in de lucht hing, dat was dankzij het naar een ontmoeting toe schrijven onontkoombaar. Maar deze suggestie werd niet gewekt.

Half mens is van een verfrissende onnadrukkelijkheid, terwijl alles er toch heel precies staat. Maartje Wortel is helder en direct en dat levert bewegend beeld op.