Ik ken zijn naam, maar zijn programma’s heb ik niet gezien, zijn columns en kinderboeken niet gelezen. Wat ik van Micha Wertheim te zien krijg, kan ik dus alleen maar duiden binnen de context van Zomergasten.
Hij lijkt met tegenzin aan zijn televisieavond te beginnen, hij komt niet goed uit zijn woorden en hij kijkt regelmatig over zijn eigen linkerschouder in de richting van de camera die bedoeld is om Jan Leyers en face in beeld te brengen. De camera met/zonder autocue. Met zijn gedrag in de eerste minuten van de uitzending maakt hij de indruk te willen ontregelen.
Zijn protest blijkt oneindig veel subtieler. Zijn vertrekpunt: televisie geeft een verwrongen beeld van de werkelijkheid. Wie een camera op zich gericht weet, gaat zich anders gedragen. Wat hij een hele zomeravond lang deed was het doorbreken van illusies die gewekt worden door te doen alsof. Het consequent benoemen van de schijn die gewekt wordt – een manier om de werkelijkheid in twijfel te trekken – is nodig om dingen van hun teveel aan pretentie te ontdoen. De fragmenten die hij kiest om dit te illustreren verschillen van toon: Armando Iannucci die ingeklemd tussen liefhebbers in een loge niet kan ontsnappen aan opera waarin het o zo banale strandleven bezongen wordt, heeft die lichtheid van een persiflage; beladen en pijnlijk, maar met een knipoog is What about me?, een korte film van Edgar Keret en Shira Geffen over het wel of niet mogen passeren van een grenspost in de woestijn.
Dat dit duiden en doorprikken geen afbreuk hoeft te doen aan wat er gemaakt is, illustreert hij met een fragment van goochelaars Penn & Teller die kunst maken van het uitleggen van de truc met bekers en balletjes.
Een andere doorn in het oog van Micha Wertheim is het doorslaan van de artistieke anarchie. In hun streven naar vernieuwing vervallen kunstenaars tot een wanhopig en geforceerd pogen iets te doen dat nog nooit gedaan is. Vernieuwen mag volgens Wertheim nooit hét criterium zijn. Het meest intrigerende fragment van de avond illustreert dat kunst niet hoeft te vervallen tot onbegrijpelijke experimenten. I love Alaska is een tot stroom van gedachten getransformeerde verzameling gehackte zoekopdrachten, die door de vorm ‘een intimiteit die groter is dan die van een dagboek .’
Terwijl Micha Wertheim zijn kijk op schijn en wezen probeert over te brengen zonder zichzelf te vaak te onderbreken, doet presentator Jan Leyers pogingen Micha Wertheim neer te zetten als cabaretier. Hij steekt daarbij in op het grappig zijn, alsof dat het kenmerkende van een cabaretier is. Maar cabaret/comedy is oneindig veel subtieler dan dat. Steeds als Jan Leyers het weer probeert loopt hij tegen een muur van weloverwogen tegengas aan. Grappig zijn is geen doel, grappig zijn heeft een functie. Micha Wertheim zegt het Joan Rivers, één van favorieten na. Hij: ‘Als je ergens niet uitkomt, kun je proberen het probleem met een grap oplossen.’ Zij: ‘Comedy maakt ellende draaglijk.’
Micha Wertheim slaagt er wonderlijk wel in – of dat is dankzij of ondanks Jan Leyers laat ik nog even in het midden – om zijn verhaal samenhangend te vertellen. En passant legt hij uit waarom cabaret werkt als het werkt. ‘Het helpt als je dat wat je uitstraalt gebruikt, als je niet ontkent wie je bent. Het helpt als je grappig bent’, daarmee het succes van Sarah Silverman verklarend van wie hij een fragment uit Jesus is magic laat zien.
‘Het doet er niet toe of je elkaar begrepen hebt als je maar de indruk heb dat je elkaar begrepen hebt’, daarom draait het fragment uit Me and you and everyone we know van Miranda July. Ik heb niet de indruk dat Jan Leyers Micha Wertheim begreep en die indruk wekte hij ook niet.
Wat het voeren van een goed gesprek vooral in de weg stond was dat Jan Leyers niet perfect aanvoelde wanneer Micha Wertheim echt de geest kreeg. Op momenten dat Wertheim zelf het heft in handen nam door fragmenten met elkaar te verbinden werd hij teruggefloten om nog iets ondergeschikts te moeten vertellen, waardoor de vlucht van zijn gedachten onderbroken, zijn bevlogenheid geremd werd.
Het leek alsof Jan Leyers gehinderd werd door zijn door research verkregen (voor)kennis. Hij wilde teveel weetjes kwijt alsof hij ons ervan wilde overtuigen dat hij zijn taak serieus neemt en goed voorbereid is. Maar goed voorbereid zijn betekent ook dat je weet wanneer je een gast de vrije teugel kunt geven, juist omdat je weet hoe interessant het verhaal dat je gast gaat vertellen zal zijn.
Een ‘tweede scherm’ – het digitale notenapparaat bij een programma – is aan Micha Wertheim niet besteed. Waarom zouden mensen op zoek gaan naar achtergrondinformatie als wat zij op dat moment zien interessant genoeg is.
Sinds de dvd is het kijken naar een film met audiocommentaar van de regisseur een optie. Misschien dat Micha Wertheim dat tot cabaret kan verheffen onder de noemer Micha Wertheim voor alle duidelijkheid. Voor iemand die speelt met het feit dat hij op een podium staat en mensen naar hem kijken, voor iemand die werk maakt van het stileren van wie hij is, moet die vorm mogelijkheden bieden.
Aan het eind van deze Zomergasten valt de betekenisvolle stilte die meestal aan het einde of aan het begin valt, zoals Micha Wertheim opmerkt. Zelf liet hij die stilte vallen omdat hij nog steeds na zat te denken over zijn stotteren aan het begin.
Ook als het zijn eigen optreden betreft blijft hij duiden.
Buddy says
Ik vond het wederom om te janken! Ik weet wel wat entropie inhoud: dat is dat alles vervalt tot chaos.
Het kopje valt stuk, maar het valt niet heel.
En dat is precies wat er al jaren gebeurd bij Zomergasten. Het begon als een bijzonder mooi stuk televisie. De ideale TV avond volgens de gast en daar hoorde uiteraard een mooi, krachtig interview bij. Denk aan ooit de Piet Vroon uitzending. Nu is het maar een gewouwel met hier en daar een beeld erbij. Het kopje is niet gebarsten, nee het ligt stuk op de grond. Wintergasten is wel beter moet ik zeggen, maar ach dat zal wel aan de bijzondere gasten liggen. Dus niet proberen te lijmen het kopje. Maak aub een nieuwe in de VPRO oven. Wees eens wat meer progressief.
Hannah Valentijn says
Jan Leyers. Ik ken hem niet. Geen idee wat zijn verdiensten zijn geweest. Hij wekt op mij de indruk vooral te drijven op charisma wat hij VROEGER als vanzelfsprekend waarschijnlijk en in ruime mate bezat. Nu ben ik op geen moment geboeit dat wat hij nu laat zien. Moeizaam en intelligent kijken werkt misschien voor strakke jonge jongens, niet voor oude mannen van vijftig of zestig. Hij is in het gesprek verbazend houterig, niet lenig, niet vrij, niet invoelend en dus niet de leider.
Jammer maar helaes. Applaus voor Micha die er ondanks het schier eindeloze ge-emmer over grappig zijn/doen etc. (een hint voor Jan: als je een grap moet uitleggen is het niet meer leuk) er toch nog een avond van wist te maken waar ik naar bleef kijken.
Patrick W. says
Wat deze presentator nekt in mijn ogen, is de combinatie voorkennis versus improvisatie. Tevens ligt de blaam voor een groot gedeelte bij de regisseur van het programma. Er is geen warmte, geen emphatie en echte betrokkenheid die je als kijker graag wilt beleven. De presentator lacht niet welgemeend of echt en zit inderdaad te vast in zijn voorbereidingen en geforseerde routes. Totaal onboeiend en zoutloos. Beter een presentator zonder parate interlectuele kennis. Iemand die vrij en ongeslepen over komt en die in staat is te boeien.