Veel vrouwen, af en toe een man, heel veel meer valt er nog niet te zeggen over de keuzes van historisch socioloog Jolande Withuis. Een migraineaanval zorgde voor een vroegtijdig einde van een Zomergasten-aflevering die veelbelovend begon. In de aanloop naar deze avond had Jolande Withuis prinses Juliana – zij werkt aan een biografie over haar –
even te rusten gelegd om zich te concentreren op het verzamelen van het kiezen van haar fragmenten. Een bezigheid die volgens haar overeenkomsten vertoont met het maken van een boek: je zoekt mooie dingen bij elkaar waarin in de eindfase ook weer geschrapt moet worden.
Jan Leyers was in vorm: hij vond een evenwicht tussen vragen, doorvragen en luisteren. Hoewel Jolande Withuis weinig aansporing nodig had, zette hij haar aan om nog iets meer te vertellen dan ze al deed. Op een punt liet hij het liggen. Ondanks die vele vrouwen en maar één man – de stand na zes fragmenten was 5-1 in het voordeel van de vrouwen – vroeg hij (nog) niet naar de feministische gesteldheid van Jolande Withuis. Maar het was duidelijk dat Leyers en Withuis elkaar aan het vinden waren.
Het programma werd gestaakt op het moment dat de aandacht ging naar Pim Boellaard, de volgens Jolande Withuis bewonderenswaardige Pim Boellaard. Aan Pim Boellaard heeft Jolande Withuis waarschijnlijk haar uitnodiging voor Zomergasten te danken, want voor de biografie die zij over hem schreef – Weest manlijk, zijt sterk – kreeg ze twee belangrijke prijzen. Nog niet alles wat over het gekozen fragment gezegd moest worden was gezegd, het ging nog over de persoon en zijn betekenis voor zijn medegevangenen in de concentratiekampen Natzweiler en Dachau, nog niet over haar persoonlijke fascinatie voortkomend uit haar leven in gezins- of maatschappijverband.
Jolande Withuis deed wat je van een historisch socioloog mag verwachten: personen in het perspectief van hun opvoeding en tijd plaatsen. Zelfs fictieve personages ontsprongen de dans niet. The Avengers (De wrekers), daar begon de avond mee: Diana Rigg als Emma Peel. ‘Zulke vrouwen zag je nooit. Intelligent en mooi. Alleen: geen moeder, geen echtgenote. En dat was ver voor de tweede feministische golf.’ Het gaat Jolande Withuis om de gelijkwaardigheid tussen mister Steed en Emma Peel. Zij hoeft niet gered te worden, ze schiet zelf als het nodig is.
Voor de tweede vrouw in de line-up heeft ze minder waardering over. Ethel Rosenberg, samen met haar man, beiden beschuldigd van atoomspionage, ter dood veroordeeld en geëxecuteerd – is volgens Withuis gestorven voor een waanidee: ‘ze bleef geloven dat opoffering leidt tot een betere wereld.’ Neemt niet weg dat Withuis het onmenselijk vindt als de reporter zegt dat Ethel Rosenberg nu – na haar dood – haar Schepper heeft ontmoet en Hem heel wat heeft uit te leggen.
Het gesprek dat naar aanleiding van dit fragment ontstaat, laat zien hoe Zomergasten kan werken. Terwijl Jolande Withuis toelicht hoe het maken van verschil tussen de rol van Ethel en haar man Julius voortkomt uit maatschappelijke vooringenomenheid, vraagt Jan Leyers hoe dat bij haar thuis was: hoe was het voor haar moeder om de vrouw te zijn van een communist. Vrouwen die politiek bedreven konden geen goede moeder zijn… Zo dacht men ook over Withuis’ moeder.
Lady/prinses Diana en prinses/koningin/prinses Juliana zaten in hetzelfde schuitje. Beiden trouwden met een man die niet primair vanwege de liefde trouwde. ‘Charles zocht geen geliefde, want die had hij al: hij zocht een baarmoeder.’ Als het tijdens het interview ter gelegenheid van de verloving gaat over de liefde voor elkaar, zegt hij tussen neus en lippen door: ‘Whatever in love means.’
Bernard weigert de vraag van Juliana, opgeworpen in het gesprek ter gelegenheid van hun vijftigjarig huwelijksjubileum – vertel nu eens waar jij dat idiote idee vandaan haalde om mij te trouwen – te beantwoorden. Beide prinsessen transformeerden na hun huwelijk. Diana tot woede van Charles van truttig upperclass naar sexy. Withuis: ‘ze wordt steeds autonomer en mooier’, Juliana dankt haar transformatie aan Bernhard die zichzelf zag als Pygmalion.
In haar toelichting op deze twee fragmenten laat Jolande Withuis zien wat historisch sociologen gewoon zijn te doen. Door onderzoek te doen naar (dis)continuïteit de veranderende positie van een individu te verklaren uit en afzetten tegen de historie van gegroeide maatschappelijke verhoudingen.
In zekere zin deed Jan Leyers hetzelfde. Door Jolande Withuis naar haar achtergrond – zij groeide op in een gezin waar het communisme zeer aanwezig was en politiek belangrijker was dan gewone dingen als gezelligheid, stappen en op vakantie gaan. Van het anders zijn en door de buitenwereld beschouwd worden als ‘vijand’ was Jolande Withuis zich zeer bewust. Toen ze ging studeren gaf haar achtergrond status. Het was de tijd dat studenten zich en masse bekeerden tot het communisme. Voor Jolande Withuis was het toen tijd om het geloof van haar vader af te zweren – en fascinaties te vragen – ‘ik vond de dood van Diana aangrijpen. Zij was iemand die het slachtoffer was van het streven naar het veranderen van monarchale verhoudingen. Het enthousiasme over haar persoon en het verdriet over haar dood dank zij daaraan. Haar dood is het begin van de kitschcultuur van het rouwen die samenvalt het vacuüm dat ontstaat door het wegvallen van de verzuiling’ – laat hij haar indirect zelf verklaren wat de gekozen fragmenten over haar als individu en lid van een gemeenschap zeggen.
Jolande Withuis toont zich een uitermate bereidwillig en onderhoudend verteller, al heeft ze het zichtbaar moeilijk. Het zweet breekt haar uit. Eerst dept ze haar gezicht met een zakdoekje, daarna wuift ze zichzelf koelte toe met een waaier. Even later blijkt dat ze geen last heeft van de warmte maar van een opkomende migraineaanval.
De VPRO, Jan Leyers en Jolande Withuis hebben het voornemen het gesprek voort te zetten. Wanneer en in welke vorm is niet duidelijk. Het zal niet eenvoudig zijn om de draad weer op te pakken waar hij op 5 augustus van de pen gleed.
Leave a Reply