– Het leven zoals het (niet) geweest is –
Het (on)vermogen om te herinneren blijkt op de meest (on)gelegen momenten en neemt bovendien (on)verwachte vormen aan. Bernlef schreef ooit een roman – Hersenschimmen – over het ontregelende vergeten dat iedereen bij naam kent. Die roman herinneren mensen zich beter dan de verhalen die hij over herinneren en vergeten schreef. En dat is ook niet zo raar, want verhalen die niet gelezen zijn laten zich niet herinneren.
Over herinneren en vergeten gaat ook Help me herinneren, zijn nieuwe bundel met negentien gedegen verhalen, goed overdacht maar daarna frank en vrij neergeschreven. Samen vormen de verhalen een staalkaart van de voorwaarden voor, het aanzetten tot en het beleven van herinneren. Ook al kan iets of iemand je helpen herinneren, wat daardoor in gang gezet en teweeg gebracht wordt, is een onvoorspelbaar individueel proces.
Natuurlijk staan er in Help me herinneren verhalen waarin het draait om de ergernis en het verdriet om het niet meer kunnen reconstrueren van wat een succes- en liefdevol leven moet zijn geweest. Hoe hinderlijk pijnlijk het ontmoeten van klasgenoten en vrienden van voorheen al dan niet in reünieverband als manifestatie van verplicht herinneren kan zijn, laat zich lezen in Tamara’s gezicht, Reünie en Vrienden van vroeger.
Maar Bernlef heeft een spectrum dat breder is dan die insteek. Verbroken verbindingen en Geen verhaal gaan bijvoorbeeld over het verzamelen van verhalen vanuit professionele overwegingen en de gevolgen van het al dan niet vrijwillig meewerken aan het mythologiseren van gewone levens. In Mijn begrafenis laat hij een dichter aan het woord, die zich na zijn dood realiseert dat hij, omdat hij herinneren en verwoorden kan dus schijnbaar doorleeft, en zo had hij zich niet-bestaan niet voorgesteld. Kolen laat zien hoe een ander jou tot vat van zijn verleden kan maken, dankzij een toevallige ontmoeting.
En dan zijn er de verhalen waaruit blijkt dat herinneren ook troost kan bieden. In Op het gehoor dient zich het begin van het einde van een muzikale carrière aan en dreigt het leven voor de getroffen pianist zijn zin te verliezen. In Herinnerde winkels levert een wandeling in de oude buurt een herwonnen jeugd en land oplevert, ondanks aanvankelijk verzet tegen een gedwongen overkomst. Het ophalen van herinneren is in het titelverhaal de manier om over het grote water heen het contact tussen een analfabete moeder en haar geëmigreerde zoon in stand te houden, en dan is er als het om ‘help me herinneren’ gaat veel geoorloofd.
De strijd tegen het vergeten is bij voorbaat een verloren strijd. Die strijd gaat Bernlef dan ook niet aan in Help me herinneren. Hij verwoordt in vele toonaarden hoe het is om te weten en te vergeten en van het vergeten weet te hebben. Het volstaat voor hem om het zich voor te kunnen stellen, met zijn vakmanschap maakt hij er als altijd literatuur van. Literatuur van de verhalende soort en dat uitermate doeltreffend.
Leave a Reply