Kronkelpaden van het geheugen – Kristien Hemmerechts

– Het geheugen is kieskeurig –

Uitspraak/gebeurtenis + emotionele waarde ((EW) = herinnering. Tot die conclusie komt Kristien Hemmerechts in Kronkelpaden van het geheugen. Meer dan over de gebeurtenis zelf zegt het feit dat die als herinnering is opgeslagen iets de betekenis die degene die het zich herinnert er aan gaf. ‘Zeg me wat je je herinnert en ik zal proberen te achterhalen wat je ooit blij of droef heeft gemaakt’, schrijft Hemmerechts als haar boek al op stoom is.

De vraag naar de werking van het geheugen is actueel omdat de schrijfster tijdens het reconstrueren van het leven van haar voormalige buurmeisje dat als vrouw van veertig stierf aan leukemie – dit verhaal is een van de pijlers waarop het geheugenonderzoek van Kristien Hemmerechts rust – geconfronteerd wordt met tegengestelde elkaar uitsluitende herinneringen van mensen uit de directe omgeving van Mischa Peeters.

Hemmerechts herinneringen aan haar eigen huishouden met Herman de Coninck slingeren zich vanwege een gedeeltelijk gedeeld verleden met hun buren als vanzelfsprekend door het verhaal van Mischa heen. En dan is er nog die merkwaardige oorlogsherinnering van Liliane Verhaeghe, de moeder van de schrijfster, de er mede de oorzaak van is dat ook Hugo Claus en zijn Het verdriet van België deel uit gaan maken van de pogingen het geheugen te betrappen in haar willekeurigheid.   

Want dat was wat Hemmerechts voor ogen stond toen ze aan Kronkelpaden van het geheugen begon. De persoonlijke geschiedenissen zijn dus de voertuigen voor haar op geheel eigen wijze georganiseerde onderzoek. De hindernissen tijdens de diverse speurtochten ondervindt zijn de aanwijzingen voor verder denken en associëren.  

Kronkelpaden van het geheugen laat zich niet zo eenvoudig navertellen juist omdat het uiteindelijk niet om het chronologisch geordende heel gedetailleerd opgetekende leven naar de dood van Mischa; dat wat zich genesteld heeft in het selectieve en adaptieve geheugen van Hemmerechts moeder – zij herinnert zich gebeurtenissen waarbij ze nooit aanwezig geweest kan zijn als zelf ervaren; de speurtocht in Claus’ land of haar eigen familiegeschiedenis gaat.

Hemmerechts volgt en benoemt haar gedachten en springt van het een naar het ander, stelt zichzelf veel vragen, laat filosofische ballonnetjes op, citeert en overdenkt wat ze bij anderen gelezen heeft over geheugen en herinneren. Ze wil vatten waarom zelfs mails, brieven en dagboeken – hulpmiddelen waarover ze in het geval van Mischa beschikt – geen objectieve onweerlegbare weergaven van de werkelijkheid kunnen zijn. Ze stapt in haar wagen een gaat gewapend met een plattegrond op onderzoek uit om te checken of een herinnering technisch mogelijk is. Hemmerechts proeft en weegt woorden alsof het verschil tussen het ene en het andere woord uitsluitsel kan geven over hoeveel karaats een herinnering is.

Op elke willekeurig opgeslagen bladzijde van Kronkelpaden van het geheugen staan fragmentarische passages die bevestigen dat het Kristien Hemmerechts om geheugen en herinneren te doen is. Maar het zijn de verhalende rode draden die de meeste kans maken onthouden te worden. In het duale zit de zwakte van het boek voor lezers die hopen op een verhaal dat op de eerste bladzijde van een boek begint, eindigt op de laatste en zich tussen die twee op voorspelbare wijze ontrolt. Maar zo zit het geheugen niet in elkaar, en Kronkelpaden van het geheugen voegt zich.

Kronkelpaden van het geheugen mag dan gaan over het geheugen, maar Kristien Hemmerechts  schrijft niet alleen via de omweg van de verhalen van anderen over het geheugen. Ze gebruikt de omweg ook om over haar gezin van herkomst, de rollen die zij te vervullen heeft, de verliezen die ze geleden heeft en de onzekerheid over het verder uitblijven van tegenslagen. Het is zeker niet voor het eerst dat ze over de dood in haar leven schrijft. In Taal zonder mij, O, toen alles nog voorbij kon gaan, Als een kinderhemd en De dood heeft mij een aanzoek gedaan stond dat onderwerp al behoorlijk centraal, altijd geflankeerd door liefde en leven, maar tegen de achtergrond van de kans op vergeten en in de vrije vorm van Kronkelpaden van het geheugen – het is geen roman, maar wat dan wel precies? – dringt de werkelijkheid zoals Kristien Hemmerechts zich die herinnert en leeft eens te meer door.