Nog snel voor het echt een taboe wordt mijn lijstje ‘Beste boeken van 2012’

‘Lijstjes zijn de wolkjes hagel van de jager op wie zoveel wild komt afgestoven dat hij het midden op het veld niet meer hoeft te weten. Elk schot is raak.
Namen vallen er altijd’,

Deze metafoor gebruikt Wim Brands in de dubbeldikke laatste VPRO gids van het jaar; Wim Brands heeft het niet zo op lijstjes. Waarna hij het stuk afsluit met een lijstje.

Het schijnt niet meer te mogen. Aan het eind van het jaar de balans opmaken en de boeken die indruk gemaakt hebben met naam en toenaam noemen. Ik doe het toch. Ook al heb ik niet alles gelezen. Ook al heb ik boeken die door anderen geprezen worden nog niet gelezen. Ook al ga ik boeken die nu al als meesterwerken aangemerkt worden zeker niet lezen. Wat ik gedaan heb: ik heb de 215 boeken die ik dit jaar gelezen opnieuw de revue laten passeren en gekeken waar mijn hartje weer sneller van ging kloppen, en toen kwam ik uit bij de volgende boeken, in zomaar een volgorde:

Cees Nooteboom: Brieven aan Poseidon
Van Cees Nooteboom las ik dit jaar zo ongeveer alles ter voorbereiding op een interview. En toen ik bijna alles gelezen had en het interview voorbij was, verscheen Brieven aan Poseidon. Heel veel meer dan ik er al over geschreven heb, wil ik er niet meer over zeggen. Alleen nog dat ik vanzelf langzamer ging lezen.

Nicolaas Matsier: Lof der stenen
Nicolaas Matsier schrijft niet alleen romans. Sterker nog: na Het achtenveertigste uur (2005) heeft hij zijn aandacht (voorlopig?) volledig verlegd naar non-fictie. Hij schreef over de Bijbel, over de schijn en schoonheid van een trompe l’œil, verdiepte zich opnieuw in  Lewis Carroll, en al die tijd schreef hij ook over bouwwerken. In Lof der stenen zijn veel van zijn stukken over ruïnes, praalgraven, douanekantoren, kathedralen, gedenknaalden, herenhuizen, forten, hijsbalken, polders en paleizen gebundeld. Een recensie volgt nog, maar ik kan nu alvast zeggen dat Lof der stenen sprankelt, maar de voornaamste kwaliteit is  dat Nicolaas Matsier die toch zoveel meer weet dan ik, mij nergens het gevoel geeft dat ik dom ben. Dat doet hij door, terwijl ik nog bezig ben de vraag te formuleren, bijna en passant te vertellen wat hij kwijt wil. 

David Grossman: Uit de tijd vallen
David Grossman is een genereus man. Hij deelt de dood van zijn zoon door woorden te vinden, door er een verhaal van te maken. Hij neemt het verdriet van ouders die hetzelfde lot trof op zijn schouders. Maar bovenal heeft hij met Uit de tijd vallen een heel poëtisch – naar de vorm en de inhoud – boek geschreven over de noodzaak om verhalen te maken die boven het leven en de dood uitstijgen. 

A.M. Homes: May we be forgiven/Vergeef ons
De keuze voor de nieuwe roman van A.M. Homes is een gevaarlijke. Ik heb het boek nog maar net uit, en dat betekent dat ik nog niet tot het vellen van een definitief oordeel in staat ben. En toch neem ik het op in mijn lijstje. Ik vind namelijk dat A.M. Homes in Vergeef me op een niet te omzeilen manier het nu neerzet. Maar wel zo dat ik er even minder cynisch van word. Ik wilde het lezen rekken, maar ik wilde ook door. Niet omdat ik wilde weten hoe het afliep, ik wilde onderduiken in deze feel good tragedie. De recensie komt nog, maar over haar tafels en zelfspot schreef ik al.

Niet alle boeken die ik in 2012 las, verschenen dit jaar. Voor de lange sportzomer putte ik uit mijn eigen boekenkast om elke dag een stukje te schrijven dat aansloot bij de sportieve bezigheid van de dag. Ik herlas boeken die me altijd iets te vertellen hebben. En ik maakte kennis met schrijvers en boeken die ik tot dan toe alleen van naam kende. Ook daaruit maakte ik een selectie:

Jeanette Winterson: Weight/Zwaarte
Van Zwaarte bestaan twee Nederlandse versies, waarvan er maar één de goedkeuring van Jeanette Winterson kan wegdragen. Maar de passage die mij het meest op het lijf geschreven is, staat in de foute versie. Leunend tegen mijn eigen grenzen heet het hoofdstuk waar ik me helemaal in kan vinden. Maar dan we zoals het in de eerste druk van de vertaling uit 2005 staat. Eén hoofdstuk is in dit geval genoeg om ook bij herlezen opgetild te worden.

Hans Maarten van den Brink: Over het water
Over het water van Hans Maarten van den Brink gaat over vriendschap en vertrouwen en hoe beide onder extreme omstandigheden onder druk kunnen komen te staan. De vriendschap ontstaat als twee jongens heel hard werken om samen goed te zijn in een roeiboot. En dan komt de oorlog. Die oorlog – de Tweede Wereldoorlog – is onderwerp van heel veel romans, maar die zijn lang niet allemaal zo subtiel als deze kleine roman van Hans Maarten van den Brink. Ik herlas Over het water toen er tijdens de Olympische Spelen hard gevaren werd door diverse Nederlandse boten.

Nathalie Sarraute:Tropismen
Ik weet niet waarom ik dat dacht, maar ik dacht dat Nathalie Sarraute voor mij een maatje te groot zou zijn. Dat ik niet tot de kern van haar schrijven zou kunnen doordringen. Maar Tropismen stond al zolang te lonken dat ik er toch een keer aan moest geloven. Bovendien draagt een van de mooiste boekhandels die ik ken dezelfde naam – Tropismes in Brussel, een van de weinige boekwinkels waar ik makkelijk kan kijken met mijn ogen, want ik beheers de Franse taal onvoldoende om mijn slag te slaan.
In Tropismen beschrijft Nathalie Sarraute heel nauwkeurig gedragingen van (on)gewone mens in (on)gewone omstandigheden. Maar in plaats van te beschrijven wat ze die mensen ziet doen, laat ze zich leiden door wat hun beweegt. Ze interpreteert gedrag zonder de plank mis te slaan. Zeer Korte Verhalen, avant la lettre, zo zou je ze kunnen zien, Nathalie Sarrautes Tropismen. Heel mooi, inmiddels heb ik meer, maar nog niet gelezen.

‘Lijstjes maken is als vlinders vangen in een net met mazen van ongelijke grootte.’

Post Scriptum:
Mijn lijstjes weerspiegelen mijn smaak. Ook in 2013 zullen er weer boeken bekroond worden die in 2012 verschenen.
Ik vermoed dat in ieder geval de volgende titels op longlists zullen verschijnen:
– Esther Gerritsen – Dorst
– Kees ’t Hart – Hotel Vertigo
– Oek de Jong – Pier en oceaan
– Christiaan Weijts – Euforie
– Tommy Wieringa – Dit zijn de namen,

en dat lijkt mij niet meer dan terecht.

En deze waarschijnlijk niet:
– Mirjam Brandenburg – Vondelingen
– Rebekka W.R. Bremmer – Eb
– Anne de Craemer – De seingever
– Kristien Hemmerechts – De kronkelpaden van het geheugen
– Joke van Leeuwen – Feest van het begin
– Nelleke Noordervliet – Vrij man,

en dat is dan weer jammer.

Jury’s mogen geen smaak hebben. Die worden geacht kwaliteit te herkennen en verschillende kwaliteiten tegen elkaar af te zetten. Een onmogelijke opdracht.