Nature morte

Het is de eerste keer dat ik het Musée d’Orsay bezoek. Waar ik met kijken moet beginnen weet ik niet. Wel dat ik me erbij neer moet leggen dat ik niet alles kan zien. En dat wat ik ga zien niet allemaal zal beklijven. Al kijkende zal wel blijken wanneer ik het mijn verzadigingspunt bereikt heb.

Hoewel modern is de kunst in dit museum figuratief. Daar kan ik over het algemeen meer tegelijk van aan dan van abstracte kunst, omdat ik voor abstracte kunst meer moeite moet doen. Daar staat tegenover dat hier alleen maar neusjes van zalmen hangen. Werken die je ook zonder ze gezien te hebben al kent en daarom extra goed wilt bekijken om niet het idee te hebben dat je net zo goed niet had hoeven komen.

Tussen al die grote namen – de makers en de werken – hangen ook pareltjes die je niet over het hoofd kunt zien. Mijn oog viel op Profil d’ enfant et étude de nature morte van Louis Anquetin. Vanwege het aandoenlijke jongetje met zijn mooie wimper en getuite lippen. Vanwege het inzoomen op de kan op het vuur. En vanwege dat woord dat niet klopt: nature morte.

Dode natuur. Het is een genreaanduiding van niets. Niet alles dat in bevroren staat getoond wordt, niet alles dat op de plaats rust houdt, is dood. En wat getoond wordt is lang niet altijd natuur, maar net zo goed cultuur: door de mens gemaakt. Maar het klinkt wel mooi: nature morte.

Nadat ik dat bedacht en geschreven had stuitte ik op zoek naar een elzenbos in Le vagabond immobile van Michel Tournier en Jean-Max Toubeau – de eerste schreef, de tweede tekende – op de volgende passage:

‘Natures mortes. Les mots sont doublement impropres, car il n’y a là généralement ni nature, ni mort, mais des objets fabriqués à certain usages de la vie quotidienne. Tout ce qu’on peut dire, c’est que ces objets no sont pas présentement utilisés, ils sont pris au repos. En ce sens le hollandais still lieven – qui avait donné en vieux français vie coye – était mieux approprié.’

Tournier vindt het Nederlandse woord ‘stilleven’ – al weet hij niet hoe hij het moet schrijven – gepaster. Want van natuur of dood is geen sprake. Het enige dat je kunt zeggen is, volgens hem, dat deze dingen op dit moment buiten gebruik zijn, ze zijn met verlof.