Nog twee dagen en dan is Wimbledon voorbij en weten we wie die kampioenen zijn. Nog twee stukjes te gaan dus. Dat van vandaag gaat niet over tennis, maar over kaatsen. Maar omdat ze in Engeland niet weten wat kaatsen is, tennissen ze als er misschien wel gekaatst wordt.
Dat constateerde ik een paar dagen geleden toen ik verschillende vertalingen van een passage uit Hamlet van William Shakespeare vergeleek. Waar de vroege vertalers ‘tennis’ vertalen met kaatsen, wordt in recente vertalingen ‘gewoon’ getennist. Dacht ik toen nog.
Maar nu ben ik op een passage uit het essay Over de opvoeding – het 26e hoofdstuk uit het eerste boek – van Michel de Montaigne gestuit, waardoor ik mijn mening moet herzien.
Het gaat om deze alinea:
‘Si ce disciple se rencontre de si diverse condition, qu’il aime mieux entendre une fable que la narration d’un beau voyage ou un sage propos quand il l’entendra ; qui, au son du tambourin qui arme la jeune ardeur de ses compagnons, se détourne à un autre qui l’appelle au jeu des bateleurs ; qui, par souhait, ne trouve plus plaisant et plus doux revenir poudreux et victorieux d’un combat, que de la paume ou du bal avec le prix de cet exercice, je n’y trouve autre remède, sinon que de bonne heure son gouverneur l’étrangle, s’il est sans témoins, ou qu’on le mette pâtissier dans quelque bonne ville, Fût il fils d’un duc, suivant le précepte de Platon qu’il faut colloquer les enfants non selon les facultés de leur père, mais selon les facultés de leur âme.’
En dan met name om deze zin :
‘qui, par souhait, ne trouve plus plaisant et plus doux revenir poudreux et victorieux d’un combat, que de la paume ou du bal avec le prix de cet exercice’
En meer specifiek om ‘la paume’.
Hans van Pinxteren vertaalde die alinea als volgt:
‘Als een leerling zo’n vreemde aard blijkt te bezitten dat hij liever naar sprookjes luistert dan naar een mooi reisverhaal of een verstandig gesprek, en hij, terwijl het roeren van de trom in zijn metgezellen het jeugdig vuur doet laaien, een andere trom volgt die hem lokt naar het vertoon der jongleurs; als hij liever op de kaatsbaan of bij het balspel een trofee behaalt dan stofbeslagen als overwinnaar het slagveld te verlaten, dan weet ik geen andere remedie dan dat zijn pedagoog hem in de kortste keren, als iemand het ziet, de nek omdraait of dat hij in een goede stad koekenbakker wordt, al was hij ook het zoontje van de hertog. Want aldus schrijft Plato het voor: kinderen moeten een post krijgen, niet in overeenstemming met hun vaders vermogen, maar in overeenstemming met hun eigen vermogens.’
La paume of jeu de paume is volgens mijn vertaalwoordenboek ‘kaatsspel’ – verwijzend naar/afgeleid van la paume, de palm van de hand.
In de Engelse vertaling van het essay lees ik dit als ik de betreffende alinea zoek:
‘If this pupil shall happen to be of so contrary a disposition, that he had rather hear a tale of a tub than the true narrative of some noble expedition or some wise and learned discourse; who at the beat of drum, that excites the youthful ardor of his companions, leaves that to follow another that calls to a morris or the bears; who would not wish, and find it more delightful and more excellent, to return all dust and sweat victorious from a battle, than from tennis or from a ball, with the prize of those exercises; I see no other remedy, but that he be bound prentice in some good town to learn to make minced pies, though he were the son of a duke; according to Plato’s precept, that children are to be placed out and disposed of, not according to the wealth, qualities, or condition of the father, but according to the faculties and the capacity of their own souls.’
In het vertaalwoordenboek – een ander dan daarnet, vanwege de taal – vind ik bij het lemma ‘kaatsspel’: Dutch game in which two teams hit a small ball with gloved hands.
Uit het feit dat er een omschrijving gegeven wordt, leid ik af dat er in Groot-Brittannië geen spel gespeeld wordt dat lijkt op kaatsen. Van kaatsen – het spel spelen – maakt het woordenboek: ‘play kaatsen’.
Het Engelse equivalent voor het spreekwoord ‘wie kaatst kan de bal verwachten’ is ‘if you play at bowls you most look for rubbers’. To bowl kan ballen, kegelen, bowlen en zelfs cricket betekenen.
Historisch zit het ongeveer zo:
In den beginne – en dat is in dit geval de twaalfde eeuw in Frankrijk – werd de bal met palm van de hand gespeeld. Dat spel heette jeu de paume. Pas in de zestiende eeuw deden de rackets hun intrede (dat woord is afgeleid van het Arabische woord ‘rakhat’, en dat betekent: palm van de hand).
Het woord waarvan het woord tennis is afgeleid ‘tenez’ (zeg maar: ‘kom-tie’), kwam al in het Engels voor voordat de rackets geïntroduceerd werden en het spel tennis ging heten.
John Gower gebruikte het in zijn gedicht In Praise of Peace (1400), opgedragen aan koning Henry IV, waarin deze zin voorkomt: ‘Of the tenetz to winne of lese a chase’.
Tennis is dus niet altijd het tennis zoals wij dat nu kennen. Het kan zelfs kaatsen zijn.
Leave a Reply