De leader loopt als ik Hans Teeuwen hoor zeggen dat de rode draad van de aflevering van Zomergasten waarin hij te gast is Hans Teeuwen zal zijn. Ik geloof dat hij het geruststellend bedoelde, maar ik vond het verontrustend klinken. In het format van Zomergasten ligt de leidende rol van de gast besloten, maar de uitzending moet meer zijn dan een solovoorstelling zonder last en ruggespraak. En dat dreigde het naarmate de avond verder vorderde wel te worden.
Hans Teeuwen® is een nar en het is de taak van de nar te ontregelen en te bespotten. Steeds als Wilfried de Jong zich inspande om zijn taak als presentator naar behoren te vervullen, veranderde Hans Teeuwen in Hans Teeuwen®. Zoals Hamlet met het grootste gemak in en uit zijn waanzin stapt, zo schakelde Hans Teeuwen moeiteloos tussen zijn verschillende ikken. Zijn spelen kwam zijn geloofwaardigheid niet ten goede.
Op tijd zijn, buigen, applaus in ontvangst nemen. Dat zijn de theaterwetten waar Hans Teeuwen zich aan houdt. Voor de rest denk hij niet zo na over wat hij doet, zei hij naar aanleiding van een fragment uit Kleur bekennen, waarin Herman van Veen aan Martin Šimek uitlegt hoe weloverwogen hij opkomt. Hans Teeuwen: ‘Ik loop meestal gewoon op en dan begin ik. Ik denk daar niet zo over na. Ik accepteer dat ik daar ben en moet gaan doen wat ik ga doen.’ Alles staat of valt met concentratie. Hoesten de mensen in den zaal, dan is dat een teken van verveling – want dan worden ze zich bewust van hun lichaam – die het gevolg is van een verslappende concentratie van degene die staat te spelen. En dat allemaal naar aanleiding van Kleur bekennen.
Kleur bekennen deed hij zelf ook. Vanwege zijn angst voor geweld is de zelfcensuur in zijn werk geslopen. Grappen maken over de islam – een woord dat hij waar hij kan mijdt – is niet vrijblijvend. Vandaar zijn bewondering voor de tirade van Pat Condell tegen op hun tenen getrapte moslims. ‘Ik wou dat ik zou had durven reageren na de dood van Theo van Gogh.’ Al maakte hij, daartoe aangezet door Wilfried de Jong, wel bezwaar tegen de ‘wij-vorm’ die tijdens zijn tekeer gaan in het betoog van Condell sloop.
En toch is geloof voor Hans Teeuwen® een dankbaar onderwerp: ‘Religie is mensenwerk, het is bedacht, daarom is het voor een komiek een mooi onderwerp om tegen te ageren.’ Bovendien: ‘Als je de heiligheid er af haalt, kun je er beter naar kijken.’
Maar dan heeft hij het niet over de islam. Dan heeft hij het over Christopher Hitchens die hij met maar liefst twee fragmenten eert. In Hell’s Angel veegt Hitchens de vloer aan met de liefdadigheid van Moeder Teresa, die – zo vat Hans Teeuwen het samen: ‘Niet van de armen, maar van armoede hield.’ Door te zorgen voor de ten dode opgeschrevenen kon zij zichzelf profileren en haar bijdrage leveren aan het in stand houden van de cultus van het lijden. (Daarna fulmineert hij in een adem door tegen het zinloze vasten van dj’s in glazen huizen: ‘kijk ons eens lijden voor de arme mensen’.)
Hans Teeuwen® beheerst de kunst van het aan de kaak stellen, maar uit de mond van Hans Teeuwen klonken deze woorden als een mening waarvan er met gemak dertien in een dozijn gaan. Ik weet niet waar Hans Teeuwen zijn opvattingen vandaan haalt, maar het verdient aanbeveling dat hij ze zich eerst voldoende eigen maakt voor hij er anderen mee lastig valt.
Net zo hinderlijk was overigens het ontbreken van een mening. Dat was op de momenten dat hij de definitieve keuze voor een fragment – Buster Keaton en Lucky TV – aan de redactie had overgelaten. Dan kon hij voorwenden dat de beelden (net) niet onderstreepten wat hij bedoelde. Zin om dingen te maken – ‘ik hoef me nergens iets van aan te trekken, ik moet alleen mijn creatieve impuls volgen’ – kreeg Hans Teeuwen® tijdens het zien van Trash Humpers een door Harmony Korine tot een hoogst groezelige film gemonteerde serie scènes waarin ‘rotzooineukers’ hun gang gaan. ‘Ik weet niet wat hij er mee wil, maar ik kan mijn ogen er niet van afhouden. Waar zie je dit nou: het is hoogst origineel, maar niet willekeurig. Het is zo alles relativerend en het ontrekt zich aan alle regels.’
Als Wilfried de Jong hier meer over wil weten en Hans Teeuwen niet zo veel zin heeft om antwoord te geven – dat is zijn basishouding – laat de presentator zich verleiden om zich door Hans Teeuwen® de kunst van het vingeren te laten bijbrengen.
De nar Hans Teeuwen® voerde tijdens Zomergasten de boventoon. De mens Hans Teeuwen was daaraan ondergeschikt. Ook al weten we nu dat Hans Teeuwen graag het willen kunnen tappen – dankzij een fragment uit Singin’ In the Rain; dat de moderne popmuziek aan hem voorbij gaat, maar dat hij desondanks van Die Antwoord houdt, al weet hij niet zeker of hij de zangeres sexy vindt; hij de snookeraar Ronnie O’Sullivan mateloos bewondert; hij de beroerdste niet is en voor zijn vriendin Glenn Gould Bach laat vertolken – ‘Gould is een geniaal pianist. Dat hebben anderen gezegd en ik neem dat klakkeloos over’ – en het lang duurde voor hij ergens goed in was – ‘daarvoor was ik alleen maar onaangepast’ – de nar zat de mens in de weg.
De vrije rol van de nar kwam Hans Teeuwen goed uit. In die hoedanigheid kon hij terugvallen op de techniek die Hans Teeuwen® zich eigen gemaakt heeft en hoefde hij zich van de wetten en regels die bij het televisieprogramma dat Zomergasten is niet zo heel veel aan te trekken. Want zonder de conventies en kaders die hem in het theater de grootst mogelijk vrijheid geven, weet Hans Teeuwen zich geen raad.
Ik moest niet hoesten tijdens Zomergasten. Toen ik ontdekte dat ik niet al mijn aandacht nodig had voor Zomergasten – ik begon me te ergeren, dat is het eigenlijk – ben ik er gewoon iets naast gaan doen. Ik ergerde me aan het verlangen om te ontregelen. Aan het spelen van een gast tegen wil en dank.
Het veertiende fragment ging over ontregelen. Collega-entertainer Andy Kaufman liet daarin zien hoe je de regie toch weer naar je toe kunt trekken als je tijdens een optreden de controle dreigt te verliezen. ‘Hij speelt met de situatie die ontstaat. Een paar mensen hebben dat in de gaten en daar speelt hij dan weer mee: spelen met geregisseerd ongemak. Maar als het je overvalt is het een stuk enger.’
Misschien heeft Hans Teeuwen zich met dat fragment wel het meest laten kennen.
Mijn oordeel over Wilfried de Jong schort ik nog even op.
Paul van de Wiel says
Dit vind ik een goed, met argumenten onderbouwd, stuk. Hans Teeuwen kan hier veel van leren.
Maar narren trekken zich nergens iets van aan en dat is in ieder geval goed voor zijn gemoedsrust.
Laten we verder Hans maar vergeten, hij heeft zijn funest hour (overigens om onbegrijpelijke redenen dank zij de VPRO) gehad.
Paul van de Wiel says
Veelbetekenend, die freudiaanse vertikking?