Bij het heengaan van de bibliotheek van het Koninklijk Instituut voor de Tropen

Er wordt van mij gevraagd mij het onmogelijke voor te stellen, want ik weet echt niet hoe dat er uit ziet: 700.000 boeken in een prullenbak. Maar dat is precies wat er gaat gebeuren als zich niet heel snel mensen – liefst in institutioneel verband – gevonden worden die zich willen ontfermen over een groot deel van de bibliotheek van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (zeg maar: Tropeninstituut).

Door de bezuinigingen moet de bibliotheek sluiten en tot nu toe is nog maar voor een heel beperkt deel van de collectie een nieuw onderkomen gevonden. Op 1 november gaat de boel dicht. Alles opslaan kost geld – niet zo heel veel, dat zou ook nog een optie zijn. Alleen: dan kan er niemand bij (en wat het voor een boek betekent weet ik sinds ik Bericht vanaf de plank: autobiografie van een boek van Andrea Kerbaker gelezen heb).

Als zelfs dat – het vinden van betaalbare opslagruimte – niet lukt wordt de niet alleen omvangrijke, maar voor het naslaan van de koloniale geschiedenis en de Nederlandse rol en aanpak van ontwikkelingssamenwerking zeer belangrijke collectie gereduceerd tot ‘oud papier’ (en dat vind het boek dat zijn verhaal vertelt in Bericht vanaf de plank zo mogelijk nog erger).

Hoewel het boek in Bericht vanaf de plank het anders voordoet – en dan ging het nog maar om drie rijen romans, toch een redelijk courant genre: ‘ “Toe mevrouw, waar wacht u op?” Je weet maar nooit, maar ze draait zich weer om naar de middelste plank.
Wat een werk om jezelf op die manier te moeten verkopen. Vernederend. Ik ben er niet eens van overtuigd dat het helpt. De kracht van de wanhoop. Wanneer het aftellen begint, verlies je je waardigheid’ (vertaling: Wilfred Oranje)- is het voor de boeken die samen de bibliotheek van het Koninklijk Instituut voor de Tropen vormen onmogelijk om zich rechtstreeks tot ons te wenden en zichzelf te verkopen.

Het is mooi dat zich al belangstellenden gemeld hebben voor delen van de collectie – de universiteit van Leiden, het Vredespaleis in Den Haag en het Kennis- en Documentatiecentrum voor Medische Geschiedenis in Urk – maar het is tekenend dat juist dit deel (kolonialisme en ontwikkelingssamenwerking) van de Nederlandse geschiedenis verloren dreigt te gaan.  

Ooit bracht ik een hele dag door in het Koninklijk Instituut voor de Tropen om daar te zoeken naar de ultieme verbeelding van verlies en rouw voor de cover van een tijdschrift. Ik was van harte welkom en kreeg toegang tot wat met hulp van prominente schenkers verzameld was. Ik bekeek meer dan tienduizend foto’ en dia’s en was onder de indruk van de veelzijdigheid en onuitputtelijkheid van de collectie – dus niet de boekenbibliotheek – die dankzij de statuur van het Koninklijk Instituut voor de Tropen tot stand kwam.

Ook dat is rijkdom. Rijkdom die voor zover het boeken betreft verloren dreigt te gaan.