In het voorwoord van De andere kant: persoonlijke observaties over wereldpolitiek en andere zaken van José Saramago verbaast Umberto Eco zich dat José Saramago – door Harold Bloom beschouwt als ‘de meest getalenteerde nog levende romanschrijver […] een van de laatste titanen van een uitstervend literair genre’ [José Saramago overleed in 2010, lw]- blogt:
‘Hè? Hij? Hij die zó zorgvuldig omspringt met zijn interpunctie dat hij die bijna helemaal elimineert; hij die in zijn morele en sociale kritiek het probleem nooit rechtstreeks bij de kop vat, maar het poëtisch benadert en er in fantastische en allegorische bewoordingen over schrijft, zodat de lezer (…) zijn uiterste best moet doen om te begrijpen wat de moraal van het verhaal is; hij die (…) de lezer laat ronddwalen in een melkwitte mist, waarin zelfs de, overigens zeer spaarzame gebruikte eigennamen geen duidelijk herkenbaar signaal afgeven; hij die in De stad der zienden door middel van raadselachtige blanco stembiljetten politiek stelling neemt?’
Dat zo’n man – zo’n schrijver – blogt, Umberto Eco kan er niet over uit. Amper twee pagina’s later moet hij toegeven dat ook hij kiest voor het kortere werk – in het geval van Umberto Eco zijn dat columns – om maatschappijkritiek te uiten.
In De andere kant: persoonlijke observaties over wereldpolitiek en andere zaken – de ondertitel zegt het al – schrijft Saramago over wat hem bezighoudt. De grote en de kleine dingen. Hij schrijft over opeenvolgende Amerikaanse presidenten, maar ook over collega-schrijvers, de levenden en de doden. Over de brandhaarden in de wereld en wat mensen bindt en scheidt. Het enige criterium is dat ze voor hem op dat moment actueel zijn.
Soms gaat het over waar hij mee bezig is, zoals de kortste blog in De andere kant bijvoorbeeld:
4 december 2008
VOOR WIE HET INTERESSEERT
Ik heb De tocht van de olifant in Lissabon gepresenteerd en van de gelegenheid gebruik gemaakt om te zeggen dat een nieuw boek in mijn hoofd rondwaart. Oef!
Op 30 december komt hij daar nog een keer op terug, als hij beschrijft dat hij de titel van dat boek niet wil prijsgeven:
‘U zult zich afvragen: waarom zo geheimzinnig? Omat het woord van de titel (het is maar een woord) helemaal uit zichzelf al het hele verhaal zou vertellen. Ik zeg altijd dat wie het geduld niet heeft om mijn boeken te lezen, alleen maar naar de opschriften hoeft te kijken en dan zal hij alles al te weten komen. Ik weet nog niet of het boek waar ik nu aan werk een opschrift krijgt. Misschien niet. De titel zal voldoende zijn.’
Ik denk dat José Saramago gelijk had. De roman heet Kaïn.
Nergens in De andere kant verloochent José Saramago zichzelf en zijn schrijverschap dat door Umberto Eco zo raak gekarakteriseerd werd. Want natuurlijk is José Saramago in de eerste plaats een schrijver en geen blogger. Ook al het idee van zijn vrouw Pilar – ‘ik weet wat je moet doen, schrijf een weblog’- briljant.
Er is geen andere kant – in het Portugees heet het boek O Caderno, een ‘caderno’ is een notitieboekje. De betere titel.
Dat hij overal iets van vindt, moge duidelijk zijn. Want uit dat vinden ontstaat zijn werk.
Voordat op 17 februari 2009 woorden tekort schieten, schreef José Saramago dit:
DOOD OP DE DREMPEL
Aan de poort van Lanzarote, op de stoep van het huis, dat misschien met een beetje geluk zijn nieuwe huis zou kunnen worden. Op twintig meter van de kust, in Costa Teguise, zulle ze vast onderling lachend vrolijke woorden gewisseld hebben omdat het gelukt was in een goede haven aan te komen, en toen sloeg hun bootje om door een hoge golf. Ze hadden de honderd kilometer die het eiland van de Afrikaanse kust scheiden, overgestoken en zijn twintig meter van de redding verwijderd omgekomen. De meer dan twintig immigranten, door extreme nood gedwongen de gevaren van de zee te trotseren, waren voor het grootste deel jongeren en pubers. Vierentwintig stierven de verdrinkingsdood, onder hen een zwangere vrouw en enkele heel jonge kinderen. Zes zijn nog in leven dankzij de moed en het altruïsme van twee surfers, die meteen te water zijn gegaan en hen van een wisse dood gered hebben.
Dit is een beeld van het gebeurde in de meest eenvoudige en directe bewoordingen die ik kon vinden. Ik weet niet wat ik nog meer zeggen kan. Vandaag schieten woorden tekort en stromen emoties over. Hoe lang nog?
Leave a Reply