HANTA

Literatuur en meer

  • Home
  • Over Hanta
  • Contact
  • Privacy statement
  • Columns
  • Recensies
  • Beschouwingen
  • Blog
  • Meer
    • Liliane leest
    • Kettinglezen & rijgschrijven
    • Mediamoment
    • Sportzomers en -winters!
    • Zomergasten
    • Thuisblijfreizen
    • Bouke’s blues
    • Proza
    • Poëzie
You are here: Home / Alles / (non-)fictie / columns / Lydia Rood speelt in Kathelijne van Kenau met taal

Lydia Rood speelt in Kathelijne van Kenau met taal

01/11/2013 by Liliane Waanders 3 Comments

Wie een verhaal schrijft dat in het verleden speelt, moet goed nadenken over de taal die de personages spreken. Teveel taal van toen kan de lezer afschrikken – ik denk dat daarom niet alle lezers die in Gewassen vlees van Thomas Rosenboom begonnen het ook daadwerkelijk uitlazen – maar doen alsof taal er niet toe doet, doet geschiedenis en taal geen recht. 

Taal leeft en woorden verschijnen en verdwijnen. Woorden die in onbruik raken verdwijnen al dan niet geruisloos, nieuwe woorden krijgen een kans en als ze minstens drie jaar lang in het dagelijkse taalgebruik voorkomen worden het woordenboekwoorden (als ze geluk hebben en het de redactie van De Dikke Van Dale behaagt).

Wat vroeger letterlijk genomen moest worden, heeft nu misschien alleen nog een spreekwoordelijke betekenis. Hoe meer tijd er verstrijkt, hoe groter de kans dat de herkomst en oorspronkelijke betekenis van woorden en uitdrukkingen buiten beeld raakt.

Een nieuwe vertaling, nodig omdat de taal evolueert en teksten toegankelijk moeten blijven en begrepen moeten worden, en we raken ook die inmiddels vertrouwde spreekwoorden en gezegden kwijt. 

Het is een kwestie van tijd, maar straks is er niemand meer die weet waar ‘IJdelheid der ijdelheden, en alles is ijdelheid (en het najagen van wind)’ vandaan komt (het staat in het tweede vers van het eerste hoofdstuk van een van mijn juist vanwege de taal favoriete Bijbelboek Prediker), als er dan tenminste nog iemand leeft die die woorden in de mond kan nemen.

Want sinds de nieuwste Bijbelvertaling staat er ‘Lucht en leegte, zegt Prediker, lucht en leegte, alles is leegte’. Ik vind dat minder mooi en minder indrukwekkend, maar omdat ijdelheid tegenwoordig te vaak als verwaandheid en niet meer als ijl wordt  begrepen, was ingrijpen noodzakelijk. (Overigens klinkt in de Bijbel die ik in 1980 cadeau kreeg – de Willibrord-vertaling uit 1977 – dat vluchtige en misschien wel tevergeefse wel door: ‘IJl en ijdel, zegt Prediker, ijl en ijdel, alles is ijdel’)

Lydia Rood is zich bewust van het veranderen van taal. En ze speelt er in Kathelijne van Kenau mee. Het verhaal dat ze vertelt – over een moeder-dochterrelatie die beïnvloed wordt  door gebeurtenissen tijdens het Beleg van Haarlem – speelt in 1572/1573. Afgezien van die specifieke historische context – Kenau Simonsdochter Hasselaer heeft bestaan, al weten we niet alles over haar leven – is Kathelijne van Kenau ook een heel eigentijds verhaal. 

Het gaat over het ontwikkelen van geweten – Kathelijne bespaart haar zusje een onontkoombaar gruwelijk einde door haar een relatief pijnloze dood te gunnen. Lydia Rood laat voelen hoe Kathelijne worstelt en haar schuldgevoel projecteert op het gedrag van haar moeder die haar lijkt te negeren. Maar Kenau, toch al geen vrouw die te koop loopt met haar gevoelens, rouwt en dat belet haar om haar eveneens treurende dochter tot steun te zijn. Ondertussen woedt de strijd Haarlem door.

Wat verhaal betreft is Lydia Rood met handen en voeten gebonden aan de geschiedenis en aan het script van een film waarvoor zij de weg bereidt (Kenau, regie: Maarten Treurniet, scenario Marnie Blok en Karen van Holst Pellekaan).
Maar in haar taal is ze vrij. En van die vrijheid maakt ze optimaal gebruik. Kathelijne van Kenau is een historische roman, maar daar trekt Lydia Rood zich wat taal betreft niets van aan. Haar personages praten (bijna) zoals jongeren van hun leeftijd ook nu nog gewend zijn zich te uiten. In Kathelijne van Kenau staan geen woorden die in onbruik of verdwenen zijn, en je hebt geen woordenboek nodig om te begrijpen wat er staat. 

Maar tegelijk is er Lydia Rood veel aan gelegen om de taal recht te doen. Om de vanzelfsprekendheid van het hedendaagse van de taal te relativeren. Ze geeft woorden en uitdrukkingen die wij alleen nog in overdrachtelijke zin gebruiken – onder andere in de vorm van spreekwoorden en gezegden – hun oorspronkelijke betekenis terug.

Door het ijs zakken, tenten opslaan, de noodklokken luiden, een putjesschepper, ergens een halszaak van maken, de hele santenkraam: vroeger hadden deze woorden/uitdrukkingen alleen maar die letterlijke betekenis. Dat was in de tijd dat een poortwachter nog iemand was die de toegang tot een stad bewaakte.

Als je weet dat ze het doet, liggen er voorbeelden voor het oprapen, maar Lydia Rood overdrijft niet. Twee zegswijzen licht ik er nog even uit. De ene – ‘Mijn man heeft mij op de koop toe gegeven’ – vanwege het wrange, de andere – ‘Zou dat nou lekker zitten, zo’n molensteen op je nek.’ – omdat ik meteen aan Hans Goedkoop moest denken die zich voor de serie Gouden Eeuw door Hendrik Kerstens liet fotograferen met bij wijze van kraag de slang van een afzuigkap om zijn nek gedrapeerd.

Net als Lydia Rood verwijzen fotograaf en programmamaker daarmee op speelse wijze naar de invloed van de Spanjaarden op de Nederlandse mode, waar de molensteen- of pijpkraag in de zestiende eeuw heel hip was.

Misschien ook interessant:

  1. De Kenaus van Marnie Blok, Karen van Holst Pellekaan, Tessa de Loo en Lydia Rood
  2. Het rijke roomse leven dat – toen en nu – weerstand oproept
  3. Kenau een gezicht geven op de cover van de boeken van Tessa de Loo en Lydia Rood
  4. Zo liggen de verhoudingen tussen Kenau en Ripperda in Haarlem

Filed Under: columns Tagged With: Beleg van Haarlem, bijbel, film, Gewassen vlees, Gouden Eeuw, Hans Goedkoop, Hendrik Kerstens, hertaling, historische roman, jeugdboek, Karen van Holst Pellekaan, Kathelijne van Kenau, Kenau, Kenau Simonsdochter Hasselaer, Lydia Rood, Maarten Treurniet, moeder-dochterrelatie, scenario, spreekwoorden, taal, Thomas Rosenboom, uitdrukkingen, vertaling, zegswijzen

Comments

  1. Paul van de Wiel says

    02/11/2013 at 19:55

    Wat een schitterende omslag!

    Reply
  2. Paul van de Wiel says

    02/11/2013 at 21:58

    Waarmee ik niets wil afdoen aan de ook deze keer weer originele bespreking over het taalgebruik in deze roman. Ik stel de besprekingen op Hanta sowieso op prijs en laat er mijn keuze voor het lezen van een nieuwe roman vaak van afhangen.

    Reply
  3. melanieleks says

    31/12/2013 at 15:54

    http://www.youtube.com/watch?v=YFIESiMNGBc HEERLIJK BOEK! Prachtig verhaal en hopelijk mag ik straks mijn kindjes mee naar de film nemen.

    Reply

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Zoeken

  • Facebook
  • RSS
  • Twitter

Nieuwste berichten

  • Nikos Kazantzakis over de Franciscus in wiens sporen paus Franciscus treedt
  • De Inktaap 2.0
  • Recensie: Oever – Ludwig Volbeda
  • Poëzieweek 2025: ‘Mijn vader zegt entropie mijn moeder logica’ – Sasja Janssen
  • Poëzieweek 2025: ‘Kratermond’ – Sara Eelen

Spotlight

Auteurs

  • Liliane Waanders

Meest gelezen deze week

Tags

Abdelkader Benali Adriaan van Dis Arnon Grunberg beeldende kunst boek boeken boekenweek Cees Nooteboom column De wereld draait door dood dwdd film fotografie gedicht Ilja Leonard Pfeijffer Jan Brokken journalistiek K.Schippers kunst lezen literatuur Louise O. Fresco Marguerite Duras Oek de Jong Olympische Spelen Poetry International poëzie recensie roman Rotterdam schrijven sportzomer sportzomer 2012 sportzomer 2013 sportzomer 2014 stoïcijn tennissen Tour de France vertalen Virginia Woolf voetballen wielrennen William Shakespeare zomergasten

Zoeken

Volg Hanta

  • Facebook
  • RSS
  • Twitter

Hoofdmenu

  • Home
  • Over Hanta
  • Columns en beschouwingen
  • Recensies
  • Beschouwingen
  • Meer
  • Contact
  • Privacy statement

Rubrieken

  • Liliane leest
  • Kettinglezen & rijgschrijven
  • Mediamoment
  • Sportzomers en -winters!
  • Zomergasten
  • Thuisblijfreizen
  • Bouke’s blues
  • Proza
  • Poëzie

Net binnen

  • Nikos Kazantzakis over de Franciscus in wiens sporen paus Franciscus treedt
  • De Inktaap 2.0
  • Recensie: Oever – Ludwig Volbeda

Archief

Auteurs

  • Liliane Waanders

Copyright © 2025 · News Pro Theme on Genesis Framework · WordPress · Log in

Hanta gebruikt cookies. Omdat een blog runnen zonder nou eenmaal niet kan. Wilt u geen cookies, zie dan de instructies hier: Meer over cookies Ok, ik snap het
Privacy & Cookies
Necessary Always Enabled