Dieren aan de ketting: Carel Fabritius en Pieter Hugo fixeerden een vogel en een aap

‘Een eenzaam vogeltje dat als huisdier wordt gehouden. In geen enkel opzicht kenmerkend voor het tijdperk waarin dieren voornamelijk dood een plaats kregen, in weelderige jachtstukken: slappe hazen, vissen en vederwild., hoog opgetast en opgeboden voor de dis’,

deze zinnen uit Het puttertje van Donna Tartt brengen woorden van Louise Fresco in herinnering. Haar is het opgevallen dat we tegenwoordig zo weinig dode dieren te zien krijgen. Zij riep stillevens met opengesneden herten en ossen in herinnering. Waardoor ik aan Rembrandt en Chaim Soutine moest denken, die allebei een geslachte os schilderden. De een naar de ander.

Een paar bladzijden verder lees ik dit:

‘Maar wie zal zeggen wat Fabritius voor ogen had? Er is te weinig van zijn werk overgebleven om ook maar een gok te doen. De vogel kijkt naar ons. Hij is niet geïdealiseerd of vermenselijkt. Het is heel erg een vogel. Waakzaam, berustend. Er is geen moraal of verhaal. Er is geen conclusie. Er is alleen de dubbele kloof: tussen schilder en gevangen vogel; tussen de weergave die hij van de vogel heeft nagelaten en de manier waarop wie die, eeuwen later, ervaren.’

Daardoor moet ik aan een foto van de Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo denken. Ik zag vorig jaar werk van hem in het Haagse fotomuseum. Een serie die daar te zien was, is The Hyena & Other Men. Vast van plan er iets over te schrijven zocht ik op internet die ene foto – een foto van een jongen en zijn aap – die mij het meest gefascineerd had en sloeg die op voor later.  

Een aap die als huisdier wordt gehouden. Als circusdier. Maar welk bijvoeglijk naamwoord past bij die aap. Hij is niet eenzaam, zoals het puttertje van Carel Fabritius.
En de verhouding liggen ook niet vast. De jongen houdt weliswaar de touwtjes in handen – net als het vogeltje ligt de aap aan de ketting – maar de houding en de hand van die aap op het bovenbeen van de jongen wijzen op gelijkwaardigheid, niet op afhankelijkheid.

Een aap met menselijke trekken. Maar of de foto van Pieter Hugo een moraal heeft… Een verhaal wel.