Omdat chimpansee Tommy een dier is en dieren dingen zijn, kunnen zij hun rechten – zo zij die hebben, want daarover verschillen de meningen natuurlijk – niet opeisen. Om juridisch iets voor te stellen moet je een rechtspersoon zijn. En dat zijn dingen als dieren niet.
Dat chimpansee Tommy in gevangenschap leeft is volgens The Nonhuman Rights Project al onwaardig, maar dat Tommy zijn recht op vrijheid niet kan opeisen gaat de dierenrechtenorganisatie helemaal te ver.
Daarom heeft The Nonhuman Rights Project een rechtszaak heeft aangespannen tegen de staat New York. The Nonhuman Rights Project wil dat Tommy erkend wordt als rechtspersoon, zodat anderen namens hem – want ondanks zijn genetische gelijkenis met de mens en de capaciteiten waarover hij beschikt, is de kans klein dat hij in een rechtszaak zelf het woord kan voeren – bezwaar aan kan tekenen tegen zijn opsluiting.
Wat The Nonhuman Rights Project hoopt te bereiken is:
‘Our goal is, very simply, to breach the legal wall that separates all humans from all nonhuman animals. Once this wall is breached, the first nonhuman animals on earth will gain legal “personhood” and finally get their day in court — a day they so clearly deserve’,
zodat chimpansee Tommy kan profiteren van het rechtsbeginsel ‘habeas corpus’. Volgens dat beginsel moet een gevangene binnen een bepaalde termijn in kennis gesteld worden van de aanklacht. Het rechtsprincipe wordt regelmatig toegepast in zaken waarbij een gevangene onwettig wordt vastgehouden.
Maar dan moet dus wel eerst worden vastgesteld dat de gevangene – in casu chimpansee Tommy – een rechtspersoon is.
Bij Pauw & Witteman liet evolutiebioloog Jan van Hooff aan de hand van een aantal vermakelijke maar wel veelzeggende filmpjes zien dat dieren – in bijzonder chimpansees en olifanten – over (zelf)bewustzijn beschikken en zich in een ander kunnen verplaatsen. Waarmee ze een heel eind richting mens opschuiven.
Over de rechtszaak zelf en de mogelijke uitkomst wilde Jan van Hooff niet zo heel veel zeggen, maar dat juristen en filosofen de verhouding mens-dier, tegen het licht houden, daar heeft hij – ook in het belang van de mens – geen enkel bezwaar tegen.
Een van de filosofen die zich al geruime tijd sterk maakt voor een andere benadering van dieren en hun eventuele rechten is Martha Nussbaum. In Grensgebieden van het recht: over sociale rechtvaardigheid presenteert zij haar ideeën over het garanderen van een waardevol bestaan van mens én dier (het hoofdstuk over dieren is ook apart verschenen als Een waardig bestaan: over dierenrechten. Zij borduurt voort op wat Jean-Jacques Rousseau over het sociale contract schreef en John Rawls over sociale rechtvaardigheid.
Centraal begrip in de theorie – de vermogensbenadering / capability approach – van Martha Nussbaum is capability. In Een waardig bestaan: over dierenrechten omschrijft ze haar manier van benaderen als volgt:
‘ “Een benadering [van bepaalde rechtvaardigheidsproblemen] op basis van wat mensen en niet-menselijke dieren al dan niet vermogen.” De vermogensbenadering “laat zich inspireren door een intuïtief idee van wat een leven in overeenstemming met de waardigheid van de mens inhoudt. Op basis daarvan kom ik tot een lijst van essentiële menselijke vermogens, waarbij ik stel dat die allemaal impliciet aanwezig zijn in de idee van een leven overeenkomstig de menselijke waardigheid.’
Voor Martha Nussbaum staat vast dat dieren op hun eigen wijze moeten kunnen beschikken over dezelfde ‘vermogens’ als mensen:
‘Voor niet-menselijke dieren is het vooral van belang om deel te kunnen uitmaken van een politieke conceptie die zodanig is opgesteld dat zij erin gerespecteerd worden, en die zich ertoe heeft verbonden om hen rechtvaardig te behandelen. Het is echter wel van belang dat dieren binnen de conceptie rechtstreeks over hun rechten en aanspraken beschikken, zelfs als er, zoals in het geval van kinderen, een menselijke voogd nodig is om namens hen naar de rechter te stappen om naleving van die rechten daadwerkelijk af te dwingen.’
Martha Nussbaum onderscheidt tien ‘capabilities’:
1. Leven
2. Lichamelijke gezondheid
3. Lichamelijke onschendbaarheid
4. Zintuiglijke waarneming
5. Emoties
6. Praktische rede
7. Sociale banden
8. Andere species
9. Spel
10. Vormgeving van de eigen omgeving
en gaat in Een waardig bestaan: over dierenrechten voor elke capaciteit na in hoeverre de dierlijke behoefte afwijkt van de menselijke (om tot de conclusie te komen dat er weliswaar verschillen zijn, maar dat ook voor dieren elk van de tien capabilities van toepassing zijn).
De vraag is natuurlijk hoe je belangen weegt, en welke gradaties binnen het recht mogelijk zijn. Maar dat er iets moet gebeuren en overheden daarin een verantwoordelijkheden hebben, staat voor Martha Nussbaum vast.
‘Over het algemeen suggereert de vermogensbenadering dat elke natie in haar grondwet of andere grondleggende beginselverklaring een clausule dient op te nemen waaruit duidelijk wordt dat dieren een volwaardige politieke rechtvaardigheidssubjecten worden beschouwd, en dat het uitdrukkelijk de bedoeling is dat dieren behandeld zullen worden als wezens die recht hebben op een leven in waardigheid.’
Het aanspannen van een rechtszaak on behalf of chimpansee Tommy door The Nonhuman Rights Project is ook in de Nederlandse media niet onopgemerkt gebleven. Behalve bij Pauw & Witteman ging het ook in de Tros Nieuwsshow over chimpansee Tommy en zijn rechten. Daar was Erno Eskens, filosoof en programmadirecteur van de Internationale School voor Wijsbegeerte te gast. Zijn betoog week niet zo heel veel af van wat Jan van Hooff een dag eerder van mening was.
Leave a Reply