Nadine Gordimer, J.M. Coetzee, Breyten Breytenbach en Antjie Krog herdenken Nelson Mandela

Onder degenen die na het overlijden van Nelson Mandela woorden aan hem wijdden waren ook schrijvers. Wat zij schreven en dichten waren necrologieën en ook geen politieke beschouwingen. 
Nadine Gordimer, J.M. Coetzee, Breyten Breytenbach en Antjie Krog – hun woorden geef ik weer – zijn zelf onderdeel van de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Zij maakten Mandela mee. Zij zagen hun land veranderen. Als mens leverden ze hun bijdrage. Zij zijn er als schrijvers door gevormd.

Nadine Gordimer, zij kreeg in 1991 de Nobelprijs voor Literatuur, was actief voor het ANC. Zij ontmoette Nelson Mandela voor het eerst in 1961. InThe Globe and Mail (Mandela put the lives of others first) haalt zij herinneringen op, schetst ze het strijdbare leven van Nelson Mandela in kort bestek en beschrijft ze hoe zijn verleden de voedingsbodem voor zijn idealen werd:

‘He maintained a deep sense of the African self in synergy with an understanding of Africa’s place in the contemporary world, evolving along with it. You do not emerge from the isolation of racism to confine your country to some other, chosen isolation.’

Nadine Gordimer is niet de enige Zuid-Afrikaanse winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur. J. M. Coetzee kreeg die onderscheiding tien jaar geleden, in 2013. In The Sydney Morning Herald eert hij Nelson Mandela (Nelson Mandela held his turbulent country together during dangerous years), al is hij niet alleen maar positief. 

Ook hij heeft het over waar de waarden en normen van Nelson Mandela vandaan kwamen:

‘Mandela’s personal and political authority had its basis in his principled defence of armed resistance to apartheid and in the harsh punishment he suffered for that resistance. It was given further backbone by his aristocratic mien, which was not without a gracious common touch, and his old-fashioned education, which held before him Victorian ideals of personal integrity and devotion to public service.’

De woorden die Breyten Breytenbach kiest (zijn stuk, The leaving of Madiba, verscheen op Harper’s) zijn poëtischer dan die van Nadine Gordimer en J.M. Coetzee. De vragen die hij stelt zijn echter verre van vrijblijvend:

‘Madiba is leaving us. As he enters the timelessness of exile, he leaves behind him a country that he had helped forge. But the country had deserted him a long time ago.

Madiba has gone. What remains now of our dreams of freedom, of the struggle for human dignity for all and particularly for the poor who had always been deprived of it? What is left of the new nation that was to arise through processes of a reconciliation of bloody histories to finally live together in peace and prosperity? What happened to our ethical imagination? Where did our revolution go?’

Antjie Krog beschouwt niet, zij dicht. Haar Rougesang by dood van Mandela is ‘gegrond op David Cranmer Theko Bereng se gedig Lithokhokiso tsa Moshoeshoe le tse ling’. Lament at the Death of Mandela heet het in het Engels (en die versie niet geheel identiek aan de Afrikaanse versie).

Rougesang by dood van Mandela

ondergronds het ’n rif geskuif
die aarde struikel
verward swik die son

toe sy asem hom verlaat het in die nag
het die sterre geduisel
want alles is verstrengel
wurgend aan sy dood
sy dood en die dood alleen

ineens is alles droef
asof ons in ’n groot skadu staan
asof glas deur ons breek
asof klip in ons splinter
asof ons gedagtes in fluisterende wanhopige groepe rondvlug
soos assegaaie in die grond bly vassteek

trillend

in Qunu weier die beeste vanoggend om uit die kraal te gaan
by Lusikisiki lê die visse na aan die oppervlakte
in Mvezo maak die korhane geen geluid nie

die gedagte aan Mandela laat ons binnekante knak
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
ons kan selfs nie die mond oopmaak nie
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
om te begin praat oor sy dood om te praat oor sy dade
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
oor sy bloed wat pyl soos ’n luiperd na geregtigheid
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
om te vertel van sy werke, sy sagte ongelooflike krag
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
die lieflike nate van sy blommende vergewende kopbeen
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
die stormram van sy tong
wat toekomste tot ’n verbonde kern wring

ons kan nie reg laat geskied aan Ons Grote
(ons wou sy sterwende liggaam nie sien nie)
ons wil dit nie sien nie

in die voetpaaie, op die sypaadjies, in busse langs die paaie
bondel ons swyend bymekaar, ons die gewones
ons sprinkel ons trane oor hom
ons besprinkel die erflating
van die Vreeslose Kryger wat ons eenmaal regeer het
ons besprinkel die lyk wat gewas moet word
ons besprinkel die geopende bloed van Mandela
ons gewones was hom nie met water nie maar met liedere

met droefheid neem ons sy liggaam
ons was dit, ons bad dit
met hande wat hom liefhet, raak ons aan sy dade
ons gee hom aan, van hand tot hand
hoog bokant ons koppe
die man wat ons van onsself gered het

o singende bloed van die seun van uNosekeni
o palms van Mvezo vol sterre en reën aan die oewers
o arms van Qunu wat ’n land se diepste wonde omhels

die Groot Aanmekaarbinder
niemand se strottehoof kan Mandela se lied end-uit sing nie
niemand ontglans ooit ons Groot Saambinder vir ons nie
niemand oortref hom in morele gesag nie
geen leier is nog ooit só deur sy mense lief gehad nie
hy wat ons beste gesig was
hy wat ons aan onsself teruggegee het

die beliggaming van die wêreld se smagting
na iemand wat omgee
wie se dade onbeskaamd goedheid wou bring

geliefde Mandela, bring seën op ons, jou kinders
laat jou lewe sy vingerafdruk op ons almal laat
dit sal lank duur voordat ons ooit weer ’n mens so edel
iemand so genesend en koppig mooi
so taai van inbors so streng insluitend van beginsel
so elegant en oorrompelend van hart in ons sterflike arms kan hou

Nadine Gordimer, J.M. Coetzee, Breyten Breytenbach en Antjie Krog. Vier witte schrijvers. Dat zegt niets over hoe de The Rainbow Nation er voor staat. Het zegt alles over mijn beperkte kennis van de Zuid-Afrikaanse literatuur. 

Naschrift:
Ook Etienne van Heerden schreef een loflied op Nelson Mandela: Gaan rus jy nou in Qunu.