Ergens in de nacht van zaterdag op zondag is Nelson Mandela niet alleen fysiek maar ook spiritueel teruggekeerd naar zijn geboortegrond. Buiten het bereik van de camera’s werden de rituele handelingen verricht die van hem een voorouder moeten maken.
Nadat iedereen overal hem heeft mogen lenen, gaat hij nu weer vooral aan zijn familie en zijn volk toebehoren. Al zullen zijn land en de wereld hem af en toe nog hard nodig hebben.
Terugkeren naar de grond waar je geworteld bent om daar begraven te worden. Is dat niet – om het met Hamlet te spreken – ‘a consummation devoutly to be wish’d’? En nu maar hopen dat Qunu geen bedevaartsoord wordt.
Gisteren op de dag van zijn begrafenis gingen er weer veel verhalen. Daar in Qunu en hier – meer in het bijzonder: in Amsterdam – werd zijn leven gevierd (alsof je tegenwoordig niet meer verdrietig mag zijn…) Na alles wat er al gezegd en geschreven is, kon er nog meer bij.
Zo spraakmakend als Barack Obama – pas deze week viel mij op hoe hij in doen en laten, en dan met name zijn timing, lijkt op Mandela – het dinsdag in Johannesburg maakte, werd het in Qunu niet.
Maar Ahmed Kathrada – een van de acht veroordeelden van wie Willem Boshoff de dagen telde dat ze gevangen zaten voor zijn Prison Sentences – maakte op geheel eigen wijze indruk.
Niet alleen omdat Ahmed Kathrada liet doorschemeren hoe kwetsbaar en weerloos Nelson Mandela in de laatste fase van zijn leven was, maar vooral omdat hem aan te zien was dat hij zich verloren voelde. Na ‘zijn vader’ (Walter Sisulu) raakte hij nu ‘zijn oudere broer’ (Nelson Mandela) kwijt.
Diegene die van de speechende staatslieden het meest in de geest van Nelson Mandela sprak, was Joyce Banda de, recent gekozen, eerste vrouwelijke president van Malawi. Uit haar bewogen woorden sprak een vast voornemen om de lessen die ze van Mandela geleerd heeft in praktijk te brengen.
Aan methodistenbisschop Ziphozihle Siwa de ondankbare rol om zo kort mogelijk – dat was de boodschap die de ceremoniemeester meegaf – een zegen uit te spreken. Maar de bisschop liet zich niet opjagen. Hij kweet zich zorgvuldig van zijn taak.
Met zijn van een Engelse bisschop geleend beeld wat sterven is – de achterblijvers (de levenden) zien een boot achter de horizon verdwijnen, maar achter de horizon wachtten anderen (voorouders, geesten) die de boot steeds dichterbij zien komen – oversteeg hij de kloof tussen het christelijke beeld van het hiernamaals en .
Daarna werd Nelson Mandela naar huis gebracht. Van de 4.500 aanwezigen mochten er 450 mee naar zijn graf. Nadat hij naar laatste rustplaats gereden en gedragen was en er nogmaals een zegen uitgesproken was, gingen eindelijk de camera’s uit.
Later die dag vond onder het motto Samen door Mandela in de Amsterdamse Stadsschouwburg een nationaal eerbetoon plaats. Daar was Conny Braam een van de sprekers. Pittige tante. Pittige toespraak. Met een stevig verwijt aan het adres van al die mensen die zich pas na de vrijlating van Nelson Mandela tegen de apartheid keerden. Conny Braam. Nog steeds strijdbaar.
Kenneth Herdigein, die dinsdag commentator mocht zijn tijdens de herdenkingsdienst vanwege het vertolken van Nelson Mandela – gisteren zat Adriaan van Dis naast Bart Leurink, die laatste werd verplichtingen elders vanwege zijn bemoeienis met Samen voor Mandela op enig moment vervangen werd door Ineke van Kessel – kwam op het toneel van de Stadsschouwburg beter tot zijn recht. Kenneth Herdigein speelde Mandela en droeg gedichten voor. Onder andere Als ik doodga van Remco Campert:
Als ik doodga
hoop ik dat je er bij bent
dat ik je aankijk
dat je mij aankijkt
dat ik je hand nog voelen kan
Dan zal ik rustig doodgaan
Dan hoeft niemand verdrietig te zijn
Dan ben ik gelukkig.
Een bijzonder moment was de diepe buiging die de optredende artiesten aan het eind van het eerste deel van het programma maakten voor het portret van Mandela – staande op het balkon van de Stadsschouwburg – dat op de achterwand geprojecteerd was. Ze moesten daarvoor hun publiek de rug toekeren.
Na tien dagen komt in Zuid-Afrika een einde aan een periode van nationale rouw. Het dagelijks leven zal zijn loop hernemen. En ook hier gaan we weer over tot de orde van de dag.
Maar ook zonder zijn naam te noemen, zal de man van wie Freek de Jonge tijdens zijn bijdrage aan Samen door Mandela (ik was er niet bij, maar keek live mee op AT5) consequent de naam niet noemde: Freek de Jonge pleitte – niet voor het eerst – voor ‘een gebaar’, aanwezig blijven.
Vanaf 5 december, de dag dat Nelson Mandela stierf, tot en met vandaag heb ik elke dag iets over hem geschreven. Al die stukken staan hier op een rij.
Leave a Reply