HANTA

Literatuur en meer

  • Home
  • Over Hanta
  • Contact
  • Privacy statement
  • Columns
  • Recensies
  • Beschouwingen
  • Blog
  • Meer
    • Liliane leest
    • Kettinglezen & rijgschrijven
    • Mediamoment
    • Sportzomers en -winters!
    • Zomergasten
    • Thuisblijfreizen
    • Bouke’s blues
    • Proza
    • Poëzie
You are here: Home / Alles / (non-)fictie / recensies / non-fictierecensies / Recensie: Appels en peren: lof van de vergelijking – Maarten Asscher

Recensie: Appels en peren: lof van de vergelijking – Maarten Asscher

22/12/2013 by Liliane Waanders Leave a Comment

Appels en peren - Maarten AsscherFunctioneel mank gaan mag

Het eerste essay uit de bundel Appels en peren: lof van de vergelijking zou je kunnen lezen als een programmaverklaring. Aan de hand van twee volgens Maarten Asscher historisch parallelle teksten – de afscheidsverklaringen van de ter dood veroordeelde schrijver Silvio Pellico (1822) en op het punt van vertrek staande Sigmund Freud (1938) – beschrijft hij  waarom het wel degelijk zinvol is om, ondanks het verschil in omstandigheden, historische vergelijkingen te maken. Historische vergelijkingen simplificeren en expliciteren de zaak en daardoor wordt wat wordt beweerd transparant en controleerbaar. Bovendien zegt een historische vergelijking veel over degene die haar gebruikt.

Maar Maarten Asscher beperkt zich in Appels en peren niet tot historische vergelijkingen. Asscher kijkt graag met een vergelijkende blik. ‘De vergelijking is een belanden stijlmiddel, maar als dat middel met zorg wordt gehanteerd, is het een ijzersterk inhoudelijk denkgereedschap, een instrument tot analyse, debat en beter begrip.’ Zijn vergelijkende manier van kijken brengt met zich mee dat hij vertrekt bij het bijzondere om uiteindelijk uit te komen bij het algemene.

Zo programmatisch als Maarten Asscher het doet voorkomen in dat openingsessay is Appels en peren: lof van de vergelijking niet (hier in de versie zoals het in 2011 in De Gids stond). In ieder geval minder dan eerdere boeken als Bekentenissen van een nieuwsgierig mens, Dingenliefde en H2Olland: op zoek naar de bronnen van Nederland. Die boeken lijken meer dan Appels en peren met het oog op samenhang  geschreven. De stukken in Appels en peren zijn allemaal al eerder gepubliceerd. Het minst recente zelfs al in 1996.

Laten we het er op houden dat in veel van Maarten Asschers essays vergeleken wordt, maar dat dat vergelijken niet altijd een doel op zich is.

Appels en peren bevat een aantal stukken waarin ondanks deze relativering de vergelijking tegelijk doel en middel is. Behalve het titelessay zijn ook De schaal van Cleveringa: twee manieren om jurist te zijn (over het moreel handelen van juristen: R.P. Cleveringa – nu weet ik eindelijk wie de naamgever van die leerstoel in Leiden is – wint het glansrijk van R. Freisler, die als jurist minstens even goed was, maar zijn deskundigheid in dienst stelde van een fout regime); Hamlet en Telemachus: twee zonen en hun vader (over wilskracht en twijfel in tijden van wraak) en Het verdachte probleem: over de logica van zelfmoord (wie mag en wie moet zichzelf van het leven beroven: wat voor Primo Levi een recht is, is voor Ōnishi Takijirō een morele plicht) daarvan overtuigende voorbeelden.

In bijna alle andere verhalen gaat Maarten Asscher veel vrijer om met de vergelijking. Vaak is het een hulpmiddel om wat hij wil beweren te benadrukken. Of wat hij wil vertellen in een vorm te gieten. Bijvoorbeeld als hij het heeft over het bliksembezoek aan Alkmaar van Napoleon en zijn eigen band met die stad. Of als hij beschrijft hoe hij als bijna jongste bediende van een uitgeverij met Geert van Oorschot moest onderhandelen over het honorarium dat Van Oorschot zou krijgen voor een bijdrage aan een bloemlezing.

Van een andere orde zijn de stukken waarin verschillen tussen mensen bepalend zijn voor hun identiteit. Dat is onder andere het geval in Drie manieren om een jood te worden: over identiteit en vrijheid; Een dansende vader: over het verschil tussen een zwarte en een blanke en De doos van Laterveer: over eigen en andermans familie. Hoewel het goed gedocumenteerde – zoals alle stukken overigens – verhalen zijn over (soms fictieve) individuen (want literatuur is een belangrijk bestanddeel in Appels en peren) betreft, gaan ze niet alleen over hoe deze mensen tegen de verdrukking in stand hielden..

Want vergelijken mag voor Maarten Asscher dan een hobby en een manier van kijken zijn, hij vergelijkt zelden vrijblijvend. Hij vergelijkt uit bewondering en hij vergelijkt uit een gevoel voor rechtvaardigheid.

Anders dan Michel Tournier in Ideeën en hun spiegelbeeld doet, zet Maarten Asscher geen uitersten tegenover elkaar om daar vervolgens over te filosoferen. De stukken in Appels en peren zijn geen theoretische naar het abstracte neigende verkenningen. Het zijn empathische introducties, oefeningen in medemenselijkheid. Ze zeggen net als Bekentenissen van een nieuwsgierig mens en Dingenliefde veel over wat Maarten Asscher beweegt, maar op een andere manier. Dingenliefde bevat liefdesverklaringen die zelfportretten worden. In Bekentenissen van een nieuwsgierig mens gaat het behalve over de schrijver ook over anderen, maar speelt het onderzoeken (ook van het zelf) zelf een rol.

De stukken in Appels en peren – die vanwege de constante belangstelling van Maarten Asscher voor bepaalde thema’s en personen soms meer met elkaar te maken hebben dan hun ontstaansgeschiedenis doet vermoeden – neigen naar het journalistieke, het documentaire, zonder onpersoonlijk en afstandelijk te zijn. Maar de keuzes die Maarten Asscher maakte, zijn niet door de actualiteit ingegeven – al was er vaak wel een actuele aanleiding waarom ze geschreven werden. Dat – niet tijdloze, maar de tijd tekenende – maakt dat ook het minste recente stuk – De markiezin naam de trein van 9 uur. Paul Valéry’s Cahiers als antiroman – nog steeds nieuwsgierig maakt.

Misschien ook interessant:

  1. Appels met appels vergelijken en er nog wijzer van worden ook
  2. Zo las hij, zo leefde hij: verzamelde necrologieën – Michaël Zeeman
  3. Vandaag: de dag dat Marcel Proust voor het laatst buiten kwam
  4. Maarten Asscher: ‘Die cel was 3,70 lang en 1,90 breed’

Filed Under: non-fictierecensies Tagged With: Appels en peren: lof van de vergelijking, historische vergelijking, Maarten Asscher, parallelle teksten, Rudolp Pabus Cleveringa

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Zoeken

  • Facebook
  • RSS
  • Twitter

Nieuwste berichten

  • Column: Pal staan voor je personages
  • Column: Een echte Daniil Charms? Robbert-Jan Henkes zoekt het uit
  • Ik mocht Antonia zeggen tegen A.S. Byatt (1936-2023)
  • Column: Een ongeschreven roman reconstrueren: een literaire tour de force
  • Column: Iedere schrijver zijn/haar/hun/diens genootschap

Spotlight

Auteurs

  • Liliane Waanders

Meest gelezen deze week

Tags

Abdelkader Benali Adriaan van Dis Arnon Grunberg beeldende kunst boek boeken boekenweek Cees Nooteboom column De wereld draait door dood dwdd film fotografie gedicht Ilja Leonard Pfeijffer Jan Brokken journalistiek K.Schippers kunst lezen literatuur Louise O. Fresco Marguerite Duras Oek de Jong Olympische Spelen Poetry International poëzie recensie roman Rotterdam schrijven sportzomer sportzomer 2012 sportzomer 2013 sportzomer 2014 stoïcijn tennissen Tour de France vertalen Virginia Woolf voetballen wielrennen William Shakespeare zomergasten

Zoeken

Volg Hanta

  • Facebook
  • RSS
  • Twitter

Hoofdmenu

  • Home
  • Over Hanta
  • Columns en beschouwingen
  • Recensies
  • Beschouwingen
  • Meer
  • Contact
  • Privacy statement

Rubrieken

  • Liliane leest
  • Kettinglezen & rijgschrijven
  • Mediamoment
  • Sportzomers en -winters!
  • Zomergasten
  • Thuisblijfreizen
  • Bouke’s blues
  • Proza
  • Poëzie

Net binnen

  • Column: Pal staan voor je personages
  • Column: Een echte Daniil Charms? Robbert-Jan Henkes zoekt het uit
  • Ik mocht Antonia zeggen tegen A.S. Byatt (1936-2023)

Archief

Auteurs

  • Liliane Waanders

Copyright © 2023 · News Pro Theme on Genesis Framework · WordPress · Log in

Hanta gebruikt cookies. Omdat een blog runnen zonder nou eenmaal niet kan. Wilt u geen cookies, zie dan de instructies hier: Meer over cookies Ok, ik snap het
Privacy & Cookies
Necessary Always Enabled