‘Good morning sir, I love your country.’ Die woorden zullen de geschiedenis ingaan als de famous first words, door president Barack Obama gesproken toen hij op 24 maart 2014 voor het eerst voet op Nederlandse bodem zette.
Minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans zette ze bijna onmiddellijk nadat ze gezegd waren op Facebook.
Dat houden van Holland heeft Obama gemeen met mevrouw Gigengack, die overigens wel eerst helemaal naar Amerika (de Verenigde Staten van) moest om zich dat te realiseren:
‘Mompelend vervolgt ze haar weg. Hoe kwam ze ook alweer op het idee in Amerika te blijven? Wat sprak haar zo aan? Wat drijft haar weg van het kikkerlandje dat ze zo graag vervloekt? Op dit moment voelt ze alleen maar een verschrikkelijke heimwee naar de geur van de coffeeshops en de klanken van de carillons. Ze wil kankeren op de NS en op de coalitie. Ze wil afgeven op de monarchie en de ministers. Ze wil een hondendrol inpakken en zomaar ergens in de brievenbus doen. Ze wil roddelen over Linda en Gerard en Máxima en Matthijs en Jeroen en Paul. Ze wil zelfs naar de Drie Dwaze Dagen van de Bijenkorf, en dat zegt wat over de diepte van haar verlangen naar huis.
Reizen is niet alleen het opschorten van de tijd, uitstel van ouderdom, maar vooral ook de zoektocht naar het verlangen, dat je nergens in een zo zuivere vorm kunt ervaren dan ver weg als een verlangen naar huis.’
Amerika is maar een van de vele bestemmingen van mevrouw Gigengack in Gigengacks reizen van Nelleke Noordervliet. Ligt in het verhaal Gigengack in Amerika het accent op het reizen om te weten wat heimwee is, de voornaamste reden van haar verplaatsingen is toch de tijd te slim af zijn.
Dat maakt ze meteen in het begin van het eerst verhaal – Gigengack thuis – duidelijk:
‘ “Reizen,” zegt mevrouw Gigengack pertinent, “is uitstel van ouderdom.” De tijd, zo redeneert ze terwijl ze een appeltje schilt, wordt ervaren binnen een ruimte. De ruimte lijkt statisch. De tijd is de gestaag voortschrijdende dimensie, die de andere dimensie onmerkbaar mee verandert. Je ziet het wanneer je een film van bijvoorbeeld een bouwproject versneld afdraait. Wanneer ik nu vaak van ruimte verander, raakt de tijd de draad kwijt. Of zoiets.
Eenmaal tot dat inzicht gekomen, is er geen houden aan. “Bevrijd van de tijd, betoverd door de ruimte”, dat wordt Gigengacks motto. De ouderdom heeft al genoeg terrein veroverd.’
Mevrouw Gigengack is een vrouw met uitgesproken ideeën, maar ze weet wel waar ze het over heeft. Ze is erudiet genoeg om te weten dat tijd relatief is. Ze kent haar klassieken, in dit geval gelooft ze heilig in de theorie van Albert Einstein over ruimtetijd.
In haar meest recente essaybundel Kairos: een nieuwe bevlogenheid heeft ook Joke Hermsen het in het essay Onbewaakte ogenblikken in de literatuur over die relatieve tijd:
‘De tijd is geen reusachtige klok die ongeacht de omstandigheden onverstoorbaar zijn minuten voor ons wegtikt in het universum, maar is altijd ook afhankelijk van de ruimte, dat wil zeggen van de plaats waar we ons bevinden en van de manier of snelheid waarmee we ons voortbewegen. “Tijd bestaat niet onafhankelijk van de gebeurtenissen die zich in de tijd afspelen,” schreef Aristoteles al vijfentwintig eeuwen voor hem. “Niet alleen meten we de beweging in tijd, ook de tijd zelf meten we in beweging, omdat ze elkaar bepalen.” ‘
In dat essay onderzoekt Joke Hermsen de chronotopen van Virginia Woolf, Ian McEwan en Marlene van Niekerk in hun respectievelijke romans: Mrs. Dalloway, Saturday en De sneeuwslaper.
Chronotoop is ‘een woord voor de literaire weergave van deze nauwe tijdruimtelijke relaties in literatuur’, bedacht door de Russische literatuurwetenschapper Mikhail Bahktin. ‘Met dit literaire concept dat letterlijk “tijdplek” betekent, bracht hij Einsteins begrip van de ruimtetijd naar een literaire context.’
Terug naar Barack Obama. Hij heeft inmiddels alle reden om van Holland te houden. Al is het natuurlijk de vraag of het ‘mooiste decor tijdens een toespraak ooit’ – De Nachtwacht: ben benieuwd wat het Bozar in Brussel daar woensdag tegenover gaat zetten – opweegt tegen de Chinese Muur. Dat was het decor waarin zijn vrouw en dochters zich vandaag bevonden.
Leave a Reply