Gehuld in meningen de wereld over
Ik denk dat ik haar in 2000 leerde kennen. Toen tikte ik tweedehands het nieuwjaarsgeschenk van uitgeverij Meulenhoff op de kop. Mevrouw Gigengack: uit het leven van een dame heet het, net zoals de uitgebreide versie die daarna verscheen en recentelijk herdrukt werd, maar nu bij Nelleke Noordervliets huidige uitgever.
Uit dat kleine boekje waarin ze haar debuut maakte, herinner ik me mevrouw Gigengack als een handelingsbekwame dame. Maar dat ze zo doortastend, erudiet en een tikje vooringenomen is, dat was me toen niet zo opgevallen. Nu wel, nu ze in Gigengacks reizen haar rentree maakt. Misschien was ze het ook niet, misschien zijn die karaktertrekken met de jaren gekomen, want toen ik er Mevrouw Gigengack: uit het leven van een dame nog eens op nalas, vond ik het vooral met het vooringenomene wel meevallen.
Ook in Mevrouw Gigengack: uit het leven van een dame was mevrouw Gigengack regelmatig onderweg, maar het reizen nam nog geen prominente plaats in, misschien omdat mevrouw Gigengack de hoop op een carrière als operazangeres nog niet helemaal had opgegeven. Misschien omdat de noodzaak om te reizen in de loop der jaren groter is geworden, want al reizende ben je de tijd te snel af, en dus is onderweg zijn de beste remedie tegen ouder worden.
Dat soort dingen weet mevrouw Gigengack, en ze loop er graag mee te koop. Mevrouw Gigengack ‘knows the world’ zou Robert Benigni zeggen, zoals hij dat tijdens een interview met Adriaan van Dis ook over de toenmalige paus zei.
Tijdens de eerste reis in Gigengacks reizen opgetekend, blijven mevrouw Gigengack en Beljaar – met haar reist zij wel vaker – relatief dicht bij huis: ze verblijven een week in Frankrijk waar ze in groepsverband doen wat cursisten zoal doen tijdens bewustwordingsweken.
Wat haar bestemming ook is – in Gigengacks reizen doet zij behalve Frankrijk ook Argentinië, Suriname, Israël, Amerika, Letland, Ethiopië en India aan: mevrouw Gigengack is uitermate goed op de hoogte van de politieke situatie en de heersende mores ter plaatse.
Mevrouw Gigengack reist niet naar onbetekenende streken. En – communicatief als zij is – ontmoet ze altijd wel iemand die zonder dat hij het in de gaten heeft de rol van generator van meningen gaat vervullen. Maar het zou mevrouw Gigengack en de vrouw die haar schiep onrecht doen de indruk wordt gewekt dat het mevrouw Gigengack aan het vermogen tot empathie ontbreekt. Ik zou haar geen ruwe bolster blanke pit willen noemen, maar ze heeft – soms letterlijk – het beste met de mensen voor.
Zoals in Letland waar ze alle mogelijke moeite doet om de zoon van de oude buurman van haar ouders te vinden, om als ze hem eenmaal gevonden heeft vast te moeten stellen dat hij zich een bezoek dat in haar geheugen gegrift staat niet herinnert: ‘Ben ik daarvoor naar Letland gereisd!’ roept Gigengack in het Nederlands uit. ‘Nou ja, jij kan er ook niets aan doen dat je geheugen verstopt zit met wierookdampen en maretak.’
Fijngevoelig kun je mevrouw Gigengack niet noemen.
Op een aantal bestemmingen zingt mevrouw Gigengack een toontje lager. In Israël straft de man die haar een lift geeft – ‘Gigengacks romantische fantasie komt krakend op gang. Het is lang geleden dat ze alleen met een man in een auto op stap is geweest, taxichauffeurs uitgezonderd’ – haar vooringenomenheid af. Ter plekke blijkt de situatie te complex voor haar thuis op de bank ontwikkelde oordeel.
India dwingt haar in plaats van reiziger toerist te zijn. Ze heeft het er niet naar haar zin, (…) in India moet je iedere illusie laten varen. Eten of gegeten worden, bedriegen of bedrogen worden, dat is het. Als buitenlander val je onherroepelijk in de categorie van plukbaren. Sterker nog, het is niet eens een vráág of men je al dan niet zal bedriegen: bedrogen zul je worden, geflest, belazerd, voorgelogen, uitgebuit, en heb je het door en weiger je het “spel”, dan worden ze boos’, schrijft ze Beljaars die haar dit keer niet begeleidt.
De belevenissen van mevrouw Gigengack hebben weinig te maken met de romans en essays die de kern van het oeuvre van Nelleke Noordervliet vormen. Voor Nelleke Noordervliet is mevrouw Gigengack vooral aangenaam gezelschap in perioden dat zij bijkomt van de inspanningen die het schrijven van een roman, essay of historisch werk nu eenmaal kost.
Nelleke Noordervliet slaat in Gigengacks reizen een extreem ironische toon aan. Daar moet je van houden. Anderzijds: alleen zo is mevrouw Gigengack aangenaam reisgezelschap. Je moet er toch niet aan denken om de wereld alleen maar door haar bril te moeten bekijken.
Die ironie en dat uitgesproken personage hebben een nadeel. Ze leiden de aandacht af van de details. Nelleke Noordervliet die net als mevrouw Gigengack veel weet strooit kwistig met kennis en klassieken, alsof ze van haar personage een heuse reisgids wil maken.
Niet iedereen zal van Gigengacks reizen genieten. Nelleke Noordervliet dendert namelijk maar door. Voor wie niet ziet dat er altijd net iets meer staat dan er staat, is de lol er waarschijnlijk snel af. Hij/zij zal mevrouw Gigengack al gauw voor betweterig houden.
Leave a Reply