Zo mooi kan oorlog niet zijn, denk ik als ik deze foto zie. Hij hangt in de zaal naast de zaal waar zes grote schermen hangen waarop The Enclave te zien is. Samen met cameraman Trevor Tweeten en geluidskunstenaar Ben Frost legde Richard Mosse de vergeten oorlog in het oosten van Congo vast. Met infrarood. Vandaar dat roze-rood. Infrarood heft camouflagekleuren op, waardoor wat ongezien moest blijven voor de vijand toch zichtbaar wordt.
Nu moet het infrarood dat wat groen is roze-rood kleurt, ons eraan herinneren dat het daar oorlog is.
Terwijl ik de landschappen in mij opneem, hoor ik de oorlog in de kamer hiernaast. Daar waar ik net nog probeerde mezelf veertig minuten lang letterlijk en figuurlijk een houding te geven.
—
Zo mooi kan oorlog niet zijn. Zonder dat ik het weet, voldoe ik aan de verwachtingen van Richard Mosse, want hij speculeert op de overtuigingskracht van schoonheid.
Even later hoor ik hem zeggen: ‘Beauty is one of the main lines to make people feel something. It’s the sharpest tool in the box.’
—
Christy Lange begint het essay dat The Enclave begeleidt met een citaat uit Kijken naar de pijn van anderen van Susan Sontag over schoonheid die schuilt in foto’s van een oorlog. Ik weet niet of dat citaat zo gelukkig gekozen is. Volgens mij heeft Susan Sontag het over foto’s die de verschrikkingen van de oorlog verbeelden.
—
Deze foto laat een landschap in rust zien, niets wijst op verschrikkingen die wij met oorlog associëren.
Het gaat Richard Mosse niet om die verschrikkingen. Het gaat hem om het vergeten. Om het letterlijk en figuurlijk uit beeld raken.
Om dat duidelijk te maken tart hij de wetten van de fotografie/fotojournalistiek. Hij onttrekt zich aan hoe het hoort en hoe de kijker geacht wordt te reageren.
Ik zou in dit verband andere passages gekozen hebben uit Kijken naar de pijn van anderen (vertaling: Heleen ten Holt):
‘Kunst transformeert nu eenmaal; maar fotografie die getuigenis aflegt van rampzalige of verschrikkelijke voorvallen wordt overladen met kritiek wanneer de foto’s “esthetisch” lijken; dat wil zeggen, te veel op kunst lijken. Dat de fotografie zowel kan documenteren als visuele kunstwerken kan scheppen heeft tot een aantal merkwaardige overdrijvingen geleid over wat fotografen wel en niet behoren te doen. Foto’s die verschrikkingen weergeven mogen niet mooi zijn, zoals onderschriften niet mogen moraliseren.’
‘Verfraaiing is een van de klassieke functies van de camera en vaak verzwakt dit de morele reactie op wat er getoond wordt. Iets lelijk maken, op z’n minst slecht laten zien, is een modernere functie: het is didactisch en lokt een actieve reactie uit. Wil een foto aanklagen en eventueel een gedragsverandering veroorzaken, dan moet hij choqueren.’
—
Richard Mosse is geen fotograaf die de oorlog op heterdaad betrapt. Hij is geen Robert Capa, James Nachtwey of Tim Hetherington. Hij zit niet met gevaar voor eigen leven – al ben je je leven in conflictgebieden nooit zeker – met zijn neus op de feiten.
Zijn foto’s zijn geen nieuws. Zijn foto’s zijn kunst.
—
‘Oorlog is niet zwart-wit, maar abstract en complex.’ Dat schrijft Christy Lange. Dat zie ik in wat Richard Mosse laat zien.
(Dit zwart-wit heeft niets te maken met het zwart-wit van Robert Capa. Zijn naam valt in The Impossible Image. In zeven minuten legt Richard Mosse uit hoe The Enclave – gemaakt voor de 55e Biënnale van Venetië – tot stand kwam.)
—
‘Er zijn veel soorten conflicten, maar er is slechts een eindig en beperkt aantal middelen om ze uit te beelden. Het stilistische spectrum van uitbeeldingen maakt het werk van Mosse tot kunst – een representatie die minder strak verbonden is aan de “realiteit” van de oorlog, een representatie die zo los staat van die realiteit als voor een ooggetuigenervaring maar mogelijk is. Mosse ziet het zo: “Naturalisme kan geen grotere aanspraak maken op waarheidsgetrouwheid dan andere strategieën.” Naturalisme als fotojournalistieke strategie veronderstelt dat oorlog natuurlijk is of op het leven lijkt. Maar oorlog ligt soms ver weg van wat in onze beleving “realiteit” is – “oorlog is als een droom”, zegt Mosse ook – en daarom is realisme of transparantie soms geen geschikte manier om oorlog te representeren. Mosse portretteert de oorlog zoals hij hem ziet en zoals hij hem heeft ervaren – appellerend aan diepe instincten, bovenmatig intens, bovenzinnelijk, in al zijn bizarre, indrukwekkende, onvoorziene waanzin.’
(Christy Lange in haar essay over The Enclave dat geschreven werd voor de catalogus van de Deutsche Photography Prize 2014)
—
Zo mooi kan oorlog niet zijn. Het was de eerste gedachte die in me opkwam.
‘Wil een foto aanklagen en eventueel een gedragsverandering veroorzaken, dan moet hij choqueren.’
Ik ben het op dit punt niet per se met Susan Sontag eens.
The Enclave van Richard Mosse is nog tot en met 1 juni 2014 te zien in Foam.
Leave a Reply