Twee romans schreef hij waarin de Grote Oorlog een prominente rol speelt. Godenslaap draaide om Helena: ‘Een stokoude vrouw die de dood voelt naderen blikt terug op haar kinderjaren, de liefde die ze heeft gekend, haar huwelijk en de jaren van de Eerste Wereldoorlog die ze met haar moeder en haar broer in Frankrijk doorbracht.’
Die broer speelde in Godenslaap een bijrol. Dat was zijn lot, hoezeer Erwin Mortier hem ook mocht. Anders zou hij zijn zus naar de achtergrond gedrongen hebben. In De spiegelingen krijgt Edgard alle ruimte. Hij is beschadigd uit de oorlog teruggekeerd, kan of wil zich niet meer hechten en neemt genoegen met minnaars. En ondertussen ziet hij de toekomst naderen.
Tussen Godenslaap (2008) en De spiegelingen (2014) viel Erwin Mortier de eer te beurt om de Elfnovemberlezing (2010) uit te spreken.
Of het die twee romans zijn die Erwin Mortier tot de gedroomde ambassadeur van het herdenken van de Grote Oorlog / Eerste Wereldoorlog maken, of dat de behartigenswaardige dingen die hij in de Elfnovemberlezing zei over herdenken de doorslag gaven…
‘De veteranen van toen zijn er intussen niet meer. Welke complexe intieme betekenis de herdenking rond het monument voor hen ook moge verkregen hebben, deze dimensie is met hun dood verdampt. Willen we vermijden dat de herinnering aan de Grote Oorlog wegsterft of versteend tot een soort risicoloos, contextloos herdenken dat we in toenemende mate onder het eufemisme erfgoedbeleid verstaan, dan moeten we ons die oorlog durven toe-eigenen en plaatsnemen rond de onderhandelingstafel van de memorie om de heikele onderhandelingen aan te gaan. Of liever: we zijn ons er best van bewust dat ook wij aan die tafel zitten, altijd, of we willen of niet.
De huidige tendens, sterk gestimuleerd door nationale en regionale overheden, om bronnen en getuigenissen uit het verleden ogenschijnlijk samen te brengen, maar in wezen te isoleren in databanken, virtuele bibliotheken en erfgoedlijsten en wat dies meer zij, komt al te vaak neer op een poging het tumultueuze verleden te temmen – ongetwijfeld om te vermijden dat het geschiedenis zou kunnen worden.
In bepaalde opzichten kunnen we de verhalen van de directe getuigen en de wijzen waarop zij de oorlog wilden herdenken nu stilaan achter ons laten, niet om ze te vergeten, maar om hun individuele tragiek enigszins te overstijgen en te verknopen met de verhalen van anderen, elders op deze wereld, wier bestaan nog steeds met de gevolgen van de oorlog verbonden blijft. Op deze wijze komen uit de lotgevallen van eenlingen weidsere patronen aan de oppervlakte.’
Hoewel Erwin Mortier herdenken dus breder ziet dan louter en alleen het herdenken van individuele slachtoffers uit die ene oorlog, is hij er geen voorstander van om te vroeg te vergeten:
‘In haar boek Losing the Dead waarin Lisa Appignanesi het levensverhaal van haar moeder probeert te ontraadselen, merkt de schrijfster op een gegeven ogenblik het volgende op: ‘De doden zijn verloren. Maar misschien maakt het niettemin een verschil uit wanneer we hen, door ze te herinneren, op de goede manier verliezen.’
Ik zou er als parafrasering aan willen toevoegen: De doden raken vroeg of laat vergeten, maar wie weet maakt het een verschil uit wanneer we hen, door hen op de juiste wijze te herinneren, uiteindelijk op de goede manier kunnen vergeten. Misschien dat ooit, in een verre toekomst, de doden van de “Groote Oorlog” dat stille niets van de vergetelheid kunnen betreden. Misschien komt ooit de dag dat korstmos de namen op de grafstenen genadig mag overwoekeren en de aarde de gedenktekens langzaam toedekt – maar nu nog niet. Europa kan het zich niet veroorloven zijn erfenis van rampspoed en ontwrichting als afgesloten achter zich te laten. We zijn verplicht het herdenken blijvend te her-denken. Hoe stil het ook mag zijn om en rond de begraafplaatsen van de oorlog, we kunnen maar beter niet te overhaast besluiten dat de doden eindelijk in vrede rusten.
We hebben hun gezelschap nog hard nodig.
Ze zijn nog lang niet uitgepraat.’
Of het vanwege zijn vier jaar geleden hardop uitgesproken ideeën over herdenken is of vanwege zijn romans … Hoe dan ook: Erwin Mortier is ‘de ambassadeur en de woordvoerder van het herdenkingsgedruis’, zo formuleerde hij het vanmiddag zelf in Buitenhof, waar hij genuanceerd sprak over de geschiedenis die zich niet herhaalt maar wel graag parafraseert (net als Erwin Mortier zelf).
Hier de aflevering van Buitenhof waarin Erwin Mortier te gast was. Het gesprek begint op 33.35.
Leave a Reply