‘De langste en charmantste liefdesbrief in de literatuur’, zo noemde Nigel Nicolson Orlando: biografie, de roman die Virginia Woolf schreef voor en opdroeg aan zijn moeder Vita Sackville-West. ‘Te lang voor een grap, te frivool voor een serieus boek’, dat zei Virginia Woolf er zelf over.
In de versie die ik heb – Bezige Bij Pocket, vertaling Gerardine Franken – telt Orlando 297 bladzijden. Dat is ook voor een liefdesbrief best lang.
Maar als je bedenkt dat Orlando de biografie is van iemand die vier eeuwen leefde en onderweg ook nog eens van geslacht veranderde – toen hij dertig was, werd hij vrouw – dan valt 297 pagina’s best mee.
Toch slaagde Katelijne Damen er in om – zonder Orlando heel veel geweld aan te doen – dit leven terug te brengen tot een theatervertelling van 43 bladzijden. Die tekst las ik vandaag onderweg (ik heb het recent gekocht, en andere – actuele – aanleiding om het nu te lezen en er iets over te schrijven is er niet, of het moet zijn dat Sacha Polak een film over Virginia Woolf en Vita Sackville-West gaat maken, maar dat is inmiddels al weer oud nieuws en voor het zover is zijn we minstens een jaar verder).
Er zijn mensen die zeggen dat je toneelstukken beter niet kunt lezen, omdat het zonder enscenering gemankeerde teksten zijn. Ik vind dat niet. En zeker in het geval van Orlando van Katelijne Damen gaat dat niet op. In haar bewerking blijft niet alleen de essentie van het verhaal overeind, ze weet ook de het ‘frivole’ – laat ik Woolfs eigen woord gebruiken – te behouden. (Nu ik de tekst gelezen heb, vind ik het vooral jammer dat ik het stuk nooit gezien heb, dat wel.)
Virginia Woolf speelt in Orlando: biografie – dat niet alleen geschreven is voor en opgedragen aan Vita Sackville-West, maar ook op haar familiegeschiedenis gebaseerd is – met de conventies van het genre ‘biografie’ en ze speelt met de taal. En Katelijne Damen geeft geen strobreed toe.
‘En nu wordt het gebeuren wederom in duisternis gehuld. Ware het ons slechts mogelijk hier de pen ter hand te nemen en Finis onder ons werk te schrijven! Ware het ons slechts mogelijk de lezer mede te delen dat Orlando stierf en werd begraven. Doch hier doen helaas, Waarheid, Oprechtheid en Eerlijkheid, de onverbiddelijke godinnen die steeds de inkthoorn van iedere biograaf bewaken en bewaren, een luid “Neen!” weerklinken.! Zij zetten hun zilveren trompetten aan de lippen en schallen kort hun eis, “de Waarheid!” En wederom schallen zij, “de Waarheid! En ten derden male klinkt unisono hun geschal, “de Waarheid!” Waarop Orlando ontwaakt. Hij rekt zich uit. Hij verheft zich van zijn bed. Hij staat volkomen naakt voor ons en daar de trompetten schallend herhalen de Waarheid! de Waarheid! de Waarheid! blijft ons niets anders over dan deze te huldigen – hij is een vrouw.
Wij benutten een onderbreking van dit relaas om enkele feiten vast te stellen. Orlando was een vrouw geworden – dat valt niet te ontkennen. Doch in ieder ander opzicht was hij dezelfde gebleven. Deze geslachtsverandering wijzigde weliswaar de hem en haar beschoren toekomst maar op geen enkele manier hun beider identiteit. De verandering had zich, naar het scheen, volledig en pijnloos voltrokken en op zulk een wijze dat Orlando zelf er in het geheel niet verbaasd over was.’
Katelijne Damen houdt zich heel trouw aan de tekst van Virginia Woolf, deze passage is gebaseerd op tekst van Virginia Woolf die in mijn vertaling op de bladzijden 124, 125 en 126 staat.
Katelijne Damen maakte de bewerking voor de voorstelling Orlando van het Toneelhuis. Ze speelde die voorstelling zelf, Guy Cassiers regisseerde haar.
Virginia Woolf laat Orlando niet alleen vier eeuwen leven, maar al die tijd ook werken aan een gedicht dat The Oak heet. The Oak / De eik speelt ook in de theaterbewerking een belangrijke rol, want een van de aspecten die Katelijne Damen benadrukt is Orlando’s natuurbeleving.
The Oak / De eik staat voor het gedicht The Land, waar Vita Sackville-West in 1927 de Hawthornden Prize voor kreeg (in 1933 kreeg ze die prijs nog een keer, voor haar verzamelde gedichten). Hier een fragment uit het winterse deel, gelezen door de schrijfster zelf.
En hier vat Guy Cassiers de essentie van de voorstelling Orlando samen:
Leave a Reply