de Volkskrant maakte er vorig jaar al melding van: actrice Scarlett Johansson was not amused dat schrijver Grégoire Delacourt uitgerekend haar naam gebruikte in zijn roman La premiere chose qu’on regarde. Ze kondigde juridische stappen en zover kwam het inderdaad: ze stapte naar de rechter om daar vijftigduizend dollar schadevergoeding te eisen vanwege het te grabbel gooien van haar goede naam, faam en imago. Ook probeert ze te voorkomen dat het boek vertaald en verfilmd wordt.
Grégoire Delacourt was op zijn beurt ook niet blij, en dat terwijl zijn schrijverscarrière sinds zijn vorige roman – La liste de mes envies, 430.000 verkochte exemplaren, vertaald in 47 talen, bewerkt voor film en toneel – in de lift zat. In een interview op zijn website dat hij vlak na het verschijnen van La premiere chose qu’on regarde gaf, wordt hem gevraagd of dat succes zijn leven heeft veranderd: ’C’est une nouvelle vie qui s’est greffée sur la précédente. Parfois c’est dur de jongler. Mais à l’arrivée, même lessivé, c’est formidable.’ Et tes rêves pour 2013? ‘Que La première chose qu’on regarde soit la première chose qu’on regarde quand on entre dans une librairie’.
Hij kan er niet over uit dat Scarlett Johansson en haar advocaat hem verdenken van het opzettelijk schaden van haar reputatie. In de Le Figaro liet hij blijken aangeslagen te zijn: ‘Il n’y a aucun dénigrement de ma part à son égard. Au contraire, je lui rends plutôt hommage.’ Volgens Delacourt is Scarlett Johansson ‘l’actrice « humaine» et «iconique», correspondant «à l’archétype d’une beauté d’aujourd’hui», en bovendien schrijft hij fictie.
Daar is zijn advocate het volledig mee eens: ‘Totally scandalous’, – zo zei Anne Veil het natuurlijk niet, want ze is Française, dit maakt de BBC er van – ‘this is a literary, not commercial, approach. She has not been used as a product. Gregory Delacourt is not a paparazzo, he’s a writer.’
Daar denkt Vincent Toledano, de advocaat van Scarlett Johansson wezenlijk anders over, want behalve de al genoemde bezwaren voert hij ook dat dat La premiere chose qu’on regarde ‘defamatory claims’ bevat ‘about her private life. It features amorous relationships that “never existed”. It does what the tabloids do, it says anything.’
Time raadpleegde Lloyd Jassin, een jurist uit New York gespecialiseerd in intellectueel eigendom. Hij legt uit dat er twee kanten zitten aan de claim van Scarlett Johansson: ‘the right of publicity (the right to control the use of your name or image) and libel.’ In het laatste geval – smaad – ‘the material in question has to be false and damaging, a high standard to meet for a public figure.’ In het eerste geval moet vaststaan dat het om commerciële doeleinden gaat.
Of Scarlett Johansson in de Verenigde Staten met succes een beroep zou kunnen doen op het onrechtmatig gebruik van haar naam en beeltenis betwijfeld Lloyd Jassin: ‘In the U.S., [a novel] would not be considered a commercial use. Here, we have the First Amendment and the First Amendment doesn’t look at most books as commercial uses or commercial propositions. If her name or likeness is relevant, literarily, if there’s significance and literary merit to using her name between the covers, the First Amendment steps in. In France, however, things are different; presumably Johansson wouldn’t have brought the case if she didn’t think she had a chance of winning, and such an idea is not as far-fetched as it would be in the U.S. In Europa is dat volgens Jassin anders. ‘In Europe personality rights are taken much more seriously.’
De zaak diende afgelopen week (in Parijs), de uitspraak wordt begin juli verwacht.
Eerlijk gezegd heb ik geen idee waar ik Grégoire Delacourt literair moet plaatsen. Voor recensies van zijn romans moet je niet bij de toonaangevende media zijn (leert een rondgang op internet) en uit hoe Trouw – in een stuk waarin de vraag gesteld wordt hoe vrij een schrijver is om een bestaande persoon tot personage te kneden – zijn roman samenvat maak ik niet op dat hij heel subtiel te werk gegaan is.
Anderzijds: zou zijn roman Scarlett Johansson daadwerkelijk schade berokkenen? Is haar reputatie niet allang gevestigd?
Toen Herman Brusselmans in Uitgeverij Guggenheimer zijn personage nare dingen liet zeggen over Ann Demeulemeester en zij naar de rechter stapte om haar gelijk te halen (en dat ook kreeg: Uitgeverij Guggenheimer moest uit de handel, een vonnis dat later weer vernietigd werd: Brusselmans werd uiteindelijk tot het betalen van een boete veroordeeld) zei filosoof, ethicus, scepticus en opiniemaker Etienne Vermeersch daar zinnige dingen over. Dingen die – hoewel dit een andere zaak is – hopelijk ook door de rechter worden overwogen.
Toen Peter Koelewijn bezwaar maakte tegen het noemen van zijn familienaam in De helleveeg van A.F.Th. van der Heijden, stelde de rechter hem in het ongelijk. En ook in ‘de zaak Waterdrager’ trok de partij die zich benadeeld voelde aan het kortste eind.
Dat de artistieke vrijheid groot is, wil overigens niet zeggen dat alles dat dankzij die vrijheid tot stand kan komen getuigt van goede smaak. Maar dat is een andere zaak.
Leave a Reply