Tijdens het lezen volledig gedesoriënteerd
Van de komst van De waarheid en andere leugens van Sascha Arango werd ik per mail op de hoogte gesteld. Daags nadien plofte de roman spreekwoordelijk op mijn deurmat. De naam van de schrijver zei mij niets en dat liet ik zo totdat ik De waarheid en andere leugens gelezen had. Ik wilde ook niets over het boek weten, dus ontdeed ik het boek van het stofomslag en negeerde het meegestuurde persbericht.
Als ik dan toch iets mag schrijven over een boek waar ik niet om gevraagd heb – het werd mij toegestuurd in het kader van een blogtournee die het sinds 23 juni maakt – dan wil ik het zo onbevangen als mogelijk lezen. (Dat ik dit op de cover las: ‘voor de fans van Joël Dicker en The Talented Mr. Ripley’ kon ik niet voorkomen).
Hoofdpersoon Henry is iemand die ervan houdt om dingen naar zijn hand te zetten. Dat doet hij doorgaans vanuit een defensieve houding. Iets dwingt hem om voortdurend op zijn hoede te zijn. Henry die allerminst een man van zijn woord is, heeft zijn handen vol aan het bewaren van de geheimen die hij met zich meedraagt, al doet hij anders voorkomen.
Sascha Arango speelt met dat gegeven. Want de lezer wordt bijna vanaf het eerste moment deelgenoot gemaakt van het bedrog, het wangedrag en de misdaden van Henry. Alleen in de gevallen waarin Henry het ook niet weet, wordt de lezer in het ongewisse gelaten.
Dat niet Henry maar zijn vrouw Martha de schrijfster is van de bestsellers die hem in staat stellen binnen de marges die zijn vrouw acceptabel vindt een luxueus leven te leiden, is al op bladzijde 15 duidelijk.
En omdat je dat weet zijn passages zoals deze het lezen zeer waard:
‘Van de recensenten leerde Henry hoe zijn werk moest worden begrepen. Dat de romans goed waren, wist hij ook wel, tenslotte had hij ze zelf ontdekt. Maar hóé goed ze waren en waarom precies, was voor hem toch een verrassing’
of deze, die niet gaat over Henry, maar over een man die hem op hem gemunt heeft.
‘Uit liefhebberij schreef hij daarnaast literaire recensies voor Amazon. Let wel, alleen positieve; negatieve recensies vond hij even onproductief als zwart vuil onder een teennagel.’
Zeker voor wie weet hoe het er in het literaire bedrijf aan toe gaat.
Maar voor de grote lijn van het verhaal doen deze passages er niet toe. Hoewel de suggestie gewekt wordt dat die grote lijn er een is van suspense, valt dat mee (of tegen: het is maar niet met welke verwachtingen je aan De waarheid en andere leugens begonnen bent).
De onverwachte en onvoorziene wendingen in De waarheid en andere leugens worden vooral veroorzaakt door het gedrag dat Henry vertoont zodra hij zich in het nauw gebracht voelt. Sascha Arango speelt namelijk ook met de conventies van het spannende boek. Hij verkondigt – hij laat verkondigen, beter gezegd – wat zelfs wie zelden een spannend boek leest of een idem dito serie kijkt, weet:
‘Een moordenaar moet waakzaam zijn. Zijn vijand is het detail. Een onbezonnen woord, een kleinigheid die hij vergeten is, het geringste foutje dat alles tenietdoet. Hij moet de herinnering aan zijn daad levend houden en elke dag in zichzelf vernieuwen, en niettemin zwijgen. Maar zwijgen gaat tegen de natuur van de mens in. Een geheim bewaren is niet zo gemakkelijk. Een leven lang zwijgen een kwelling. Zo gezien begint de moordenaar op de dag van zijn daad aan zijn straf.’
Henry zondigt regelmatig tegen de regels van de perfecte misdaad (en waarschijnlijk vaker dan mij als relatieve leek op het gebied van misdaadliteratuur is opgevallen). Ook dat doet Sascha Arango natuurlijk expres.
Wie het in een spannend verhaal doorgaans ook moeilijk heeft, is de deducerende ondergeschikte van de man die de misdaad op moet lossen. Zeker als die ondergeschikte ook nog belezen is. Voor wie De waarheid en andere leugens nog niet gelezen heeft, moet dit citaat waarin zo’n speurder door zijn meerdere te kijk gezet wordt maar even overslaan,
‘ “Wij kennen hier allemaal je theorie, Jenssen, en vragen ons af waarom je die zo hardnekkig blijft verdedigen. Getuige Hayden zat op het bewuste tijdstip op het geheel bezette terras van een restaurant. Hij heeft geen motief behalve beroemd zijn, hij heeft zo goed hij kon zijn medewerking aan de opsporing verleend – hij telefoneerde trouwens met zíjn mobieltje met het slachtoffer toen zij doodging. Wat zou volgens jou dan een mogelijk motief zijn?”
“Seks,” antwoordde Jenssen nadat hij geluidloos zijn keel had geschraapt, “het slachtoffer Betty Hansen was zijn minnares. Hij is de vader van haar kind. Hij of zij of zij beiden hebben zijn echtgenote Martha vermoord. En daarbij is er iets mis gegaan.” ’
want Jenssen is heel erg warm. Als lezer weet je dat op dat moment – we zijn inmiddels op bladzijde 192 – allemaal al, maar het gaat in De waarheid en andere leugens ook om het gedoseerd toedienen van informatie. Je moet als lezer wel een beetje kunnen optellen en aftrekken, wil je het spel dat Sascha Arango speelt mee kunnen spelen.
Grappig. Dit stuk begint steeds meer op een recensie te lijken, terwijl ik me had voorgenomen iets te schrijven over mijn desoriëntatie. Ik raakte tijdens het lezen van De waarheid en andere leugens namelijk letterlijk gedesoriënteerd. Ik had geen idee waar het verhaal zich afspeelde. Lang ging ik er te gemakkelijk vanuit dat het verhaal zich ergens in Amerika afspeelde. Vanwege twee van de plaatsen des onheil… En de uitgever van de bestsellende auteur dichtte ik een kantoor in een wolkenkrabber toe. Waarschijnlijk had ik beter moeten weten, maar ik moet het ook maar doen met de beelden die in de loop der jaren mijn hoofd zijn blijven hangen.
(Er lopen op de uitgeverij overigens wonderlijke types rond. Zoals de tarotkaarten leggende en in de krachten de drakenboom gelovende redactiesecretaresse die er uiteindelijk met een grote buit vandoor gaat – zonder daar een misdaad voor te hoeven plegen.
En ook buiten het literaire bedrijf geeft Sascha Arango god rare kostgangers.)
Henry mag dan een slecht mens zijn (dat weet hij overigens zelf donders goed:
‘Het geloof in het goede in de mens is een moeilijk te weerleggen vooroordeel. Is het, vroeg Henry zich af, toen hij woedend door de populierenlaan naar zijn huis reed, niet verstandiger om in het evident slechte van de mens te geloven? In zijn eigen geval bijvoorbeeld was het sporadisch goede zoals het redden van de man uit het autowrak of het wurgen van de ree op het veld, alleen maar een onderbreking van het slechte. Hij was een moordenaar, een leugenaar en oplichter.’)
en hij mag dan meedogenloos zijn, naar het einde van De waarheid en andere leugens toe wordt hij steeds minder handelingsbekwaam. Hij draait door. Misschien wel vanwege het verlies van zijn vrouw. Maar misschien ook wel omdat door het verlies van zijn vrouw niet langer tegen zichzelf en de buitenwereld beschermd wordt. Net zoals de marter niet langer door de vrouw des huizes, ook al wil ze hem weg, tegen een wisse dood beschermd wordt.
Die vrouw. Daar had ik wel wat meer over willen weten. Martha die veel minder naïef is dan ze naast haar Henry lijkt. Martha die weet. Misschien wel omdat ze synestheet is.
‘Martha was synestheet vanaf haar geboorte. Bij elke geur en elk geluid zag ze kleuren en patronen. Toen ze op school de eerste letters leerde schrijven, zag ze al door fotisme gekleurde woorden, meestal in de tint van de beginletter. Ze dacht dat dat normaal was. Pas toen ze negen was, stelde ze vast dat niet iedereen die raadselachtige emanatie bij woorden zag, wat eigenlijk jammer is. Ze vertelde het haar moeder, die onmiddellijk met haar naar de dokter ging. De arts was nog van de oude school en kleurenblind Hij schreef haar medicijnen voor die alles alleen maar dik en traag maakten. Martha braakte de tabletten weer uit en zei nooit meer iets over die kleurgewaarwordingen. Het bleef haar geheim, totdat ze Henry ontmoette.’
(Vanwege die synesthesie moest ik tijdens het lezen van De waarheid en andere leugens regelmatig aan Born on a Blue Day: A Memoir of Asperger’s and an Extraordinary Mind van Daniel Temmet denken, die zo mooi uitlegt hoe het in zijn hoofd werkt, dat van die dagen en die kleuren en die stemmingen.)
Martha speelt allerminst een bijrol in deze roman, maar hoe groot haar rol is moet iedere lezer maar voor zich uitmaken. Sascha Arango doet in elk geval weinig moeite om haar heel prominent in beeld te brengen (hij doet lang zijn best haar buiten beeld te houden). Al spreekt wat ze schrijft ‘in de kantlijn’ van het manuscript van haar laatste roman boekdelen.
Boeken die spannend bedoeld zijn, moeten het van hun einde – van de ontknoping – hebben, willen ze de lezer bevredigd achterlaten. De lezers van de laatste roman van Henry Hayden vinden het slot van storend en vreemd. Deze lezer van De waarheid en andere leugens bleef na het einde enigszins gedesoriënteerd – alweer – achter. Omdat het literair gezien nogal verantwoord is, maar niet alle draadjes worden afgehecht.
Tot zover de inhoud. Dan nu de teksten die mij tot lezen hadden moeten verleiden. Om de beginnen de tekst om de achterkant van het boek. Ik vind het wat veel gezegd dat Sascha Arango ‘de vraag stelt waar waarheid ophoudt en waar het grijze gebied van de leugen begint.’ Zo’n soort roman schreef hij niet. Daarvoor onderzoekt en filosofeert hij te weinig.
En dan die vergelijking met The Talented Mr. Ripley van Patricia Highsmith – over Joël Dicker kan ik niet meepraten, zijn boek heb ik niet gelezen. Henry zou net als Ripley een gentleman-oplichter zijn… Ik ken Ripley alleen in verfilmde vorm. Ik zag zowel Matt Damon als John Malkovich in de titelrol. Henry haalt het niet bij Ripley, die met veel meer finesse te werk gaat. Een gentleman-oplichter is Henry zeker niet. Eerder een meedogenloze hufter. Zelfs ‘amorele anti-held’, die term kwam ik tegen kwam toen ik naar Tom Ripley zocht, vind ik voor Henry Hayden een te groot compliment.
Toen ik dat allemaal overdacht had, verdiepte ik me tot slot in Sascha Arango. Hij is een ‘Deutsche Drehbuchautor’, die zijn sporen verdiend heeft met het schrijven van Krimi’s, waaronder Tatort. De waarheid en andere leugens is zijn eerste roman. Een hardcore misdaadroman is het niet. Eerder eentje met een knipoog. Ook al vallen er doden en is de inzet de dader te vinden. Want de dader heeft het altijd gedaan.
De waarheid en andere leugens werd vertaald door Goverdien Hauth-Grubben.
Leave a Reply