Toen ik gisteren onderweg was, passeerde ik Jalta. Terwijl ik ergens op een station op de trein stond te wachten, zag ik mezelf flaneren op de boulevard van Jalta. Ik herkende mezelf nauwelijks, maar het hekwerk kwam me bekend voor. In Penzance scheiden ze het land en de lager gelegen zee op precies dezelfde manier.
Ik wandelde daar – inmiddels zat ik in een stiltecoupé, waar alleen ik verantwoordelijk was voor het handhaven van de stilte – door Michel Krielaars. In mijn verlangen grip op de actualiteit te krijgen, ben ik aan het lezen geslagen. Wat her en der verspreid stond, legde ik op een stapel en daar voegde ik wat nieuw en relevant is aan toe. Het brilletje van Tsjechov: reizen door Rusland van Michel Krielaars – dankzij dat boek belandde ik in Jalta – is maar één van de boeken op de steeds maar hoger wordende stapel.
(Ik begon dicht bij huis in Diplomaat van de tsaar: de ballingen van de Russische revolutie van Angela Dekker. De diplomaat uit de titel is Paul Poustochkine, die ook toen er geen Rusland meer was – na de Russische revolutie in 1917 kantelde de geschiedenis ook al en waren banden die stevig gesmeed leken niet zo vanzelfsprekend meer – in Den Haag de honneurs van zijn voormalige land bleef waarnemen. Paul Poustochkine liet niet alleen memoires maar ook nazaten na. Angela Dekker portretteert in Diplomaat van de tsaar: de ballingen van de Russische revolutie aan de hand van gesprekken met mensen met een link naar dat concrete, recente verleden de Russische gemeenschap in de hofstad.
Dankzij Angela Dekker pieker ik me nu nog suf. Want sinds Diplomaat van de tsaar: de ballingen van de Russische revolutie vraag ik me af of de innigheid van de band tussen Nederland en dat grote land een stuk verder oostwaarts afhankelijk is van de naam die het draagt. Vindt Nederland Rusland leuker dan de Sovjet-Unie of een Rusland dat weer die kant op neigt te gaan? En zo ja, heeft dat dan te maken met de (bloed)verwantschap die er bestond tussen het koningshuis en de tsarenfamilie?
Daarna las ik – ook thuis op de bank – eindelijk Ingenieurs van de ziel van Frank Westerman (voor elk boek is een tijd, maar Ingenieurs van de ziel moest wel heel erg lang op zijn beurt wachten). Omdat hij wil weten hoe het zit met de baai van Kara Bogaz – prominent aanwezig in De baai van Kara Bogaz, het boek waarmee Konstantin Paustovski in 1932 doorbrak als Sovjet-schrijver, maar niet op elke kaart te vinden – reist hij naar de plaats waar die baai zich zou moeten bevinden. Hij reist via twee parallelle routes. Die ene brengt hem langs waterbouwkundige prestigeprojecten. Projecten waaraan het despotische karakter van machthebbers afgeleid zou kunnen worden. Langs de andere route laat hij zien hoe schrijvers – Konstantin Paustovksi was niet de enige – voor het Sovjet-karretje gespannen werden. Bij de baai van Kara Bogaz komen beide verhalen samen.
Daarna twijfelde ik. Zou ik eerst Grensland: een geschiedenis van Oekraïne lezen. In de inleiding – Wat is Oekraïne? – is Marc Jansen prikkelend genoeg:
‘Voor Poetin was de Oekraïnse onafhankelijkheid, om zo te zeggen, een vergissing van de geschiedenis. “Wat is Oekraïne?” vroeg hij aan Bush, en hij gaf zelf het antwoord: “Een deel van het gebied behoort tot Oost-Europa, en een deel, een aanzienlijk deel, is door ons geschonken.” Mocht het bij de NAVO komen, zo gaf hij dreigend te kennen, dan zou Oekraïne “ophouden te bestaan als staat.” In dat geval zou Rusland de Krim en Oost-Oekraïne aanmoedigen zich af te scheiden. Dat waren blijkbaar de stukken die in Poetins ogen eigenlijk door Rusland “geschonken” waren. Voor hem was dat dus meer een vorm van uitlenen onder bepaalde voorwaarden. De Westerse mogendheden schoven een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne wijselijke op de lange baan.’
Poetin zei dit in 2008 tijdens topberaad van de NAVO in Boekarest. Hij zei het in de wandelgangen. Maar ik gaf toch de voorkeur aan Het brilletje van Tsjechov. Ik stelde de realiteit nog even uit. En misschien was dat vanwege de actualiteit maar goed ook. Want zo kon ik rustig in Jalta rondkijken voordat alle ogen er vandaag op Poetin gericht zijn.)
Ik houd wel van de vergane glorie van badplaatsen op hun retour. Maar daarvan is nog geen sprake als Anton Tsjechov De dame met het hondje op de promenade liet flaneren. En toen Iosif Chejfits er in 1960 een film van maakte, viel dat waarschijnlijk ook nog wel mee. Maar Anton Tsjechov zou het Jalta dat Michel Krielaars bezocht misschien niet eens meer herkennen. Hoewel…
‘Het oude kuuroord Jalta hult zich, op de gerestaureerde en lawaaiige wandelpromenade na, in een versleten tropenpak. Die neergang wordt nog een onderstreept door de gebutste trolleybussen, die uit de jaren vijftig stammen. De affiches met opwindende vrouwen lukt het niet daar iets aan te veranderen.
In de straten achter de promenade stinkt het naar afval. De eens pronkerige negentiende-eeuwse villa’s zijn verveloos.
Op de promenade ziet het zwart van de horen en de dronkenlappen. Er hangt een sfeer om hen heen van een club die altijd open is, voor alle seksen en zwaar- of lichtgewichten. Drank vloeit er rijkelijk, waarmee je een droomwereld kunt creëren, waar alles voor de afwisseling nu eens mooi is en waar geen inflatie bestaat. Geheelonthouding is hier een onbekend begrip.
Op de rede liggen cruiseschepen voor anker, die de Zwarte Zeekust af varen. Zij zijn vernoemd naar schrijvers als Tsjechov, Gorki en Tolstoj, maar ook naar generaals en maarschalken van het Rode Leger. Aan boord hangen gezapige, jongbejaarde Britten, Duitsers en Nederlanders rond, de laatsten natuurlijk in korte broek en op sandalen.
Zonder Tsjechovs verhaal ‘De dame met het hondje’ zou Jalta waarschijnlijk nooit zo’n grote reputatie hebben gekregen. Uit dankbaarheid staat die hypergevoelige dame, Anna Sergejevna von Diderits, in brons gegoten op de kop van de promenade, met haar schepper in een nonchalante pose naast haar.’
Ook het huis in Oetka – een dorpje in de buurt van Jalta – waar Anton Tsjechov woonde, kan wel een opknapbeurt gebruiken, constateert Krielaars als hij het bezoekt. Krielaars laat zich op zijn reis door Rusland leiden door Anton Tsjechov en hangt verhalen op aan zijn leven en werk al hebben ze niet allemaal even veel met Tsjechov te maken. Soms is de schrijver dekmantel voor Krielaars omwegen.
Zelfs als het om het restaureren van het huis van Tsjechov gaat, is er sprake van Oekraïense en Russische twisten:
‘De failliete Oekraïense regering meent dat Rusland die restauratie moet betalen, omdat Tsjechov een Russischtalige schrijver is. De Russische regering vindt op haar beurt dat de Oekraïners zelf over de brug moeten komen, omdat het huis op hun grondgebied ligt. “Maar Tsjechov is geen nationaal merk,” zegt Alla Golovatsjeva, jarenlang medewerker en sinds een halfjaar directeur van het Tsjechov-huis. “Hij is internationaal cultureel erfgoed.” ’
Wanneer Michel Krielaars die woorden precies optekende uit de mond van Alla Golovatsjeva weet ik niet, maar het was vast en zeker voor 20 maart jl. Toen werd namelijk de annexatie van de Krim afgerond en werd het weer Russisch grondgebied. (De Russen zouden zich nu dus verplicht moeten voelen tot restauratie over te gaan.)
Jalta. Het Jalta van de dame met het hondje. Daar was ik dus. Gisteren. Toen ik achter de actualiteit aanzat met een boek in de hand.
Leave a Reply