Oriana Fallaci revisited na OVT: Een leven lang dwars

Ik weet niet of Thomas Graftdijk en Marguerite Seton het in Interview met de geschiedenis goed vertaald hebben, maar Oriana Fallaci stelt in een interview Alexandros / Alekos Panagoulis niet de vraag ‘wat is een man?’ – zoals Anne Branbergen in Een leven lang dwars (OVT, 24 augustus 2014) zei, waarmee ze suggereert dat daar in dat interview al de kiem van de roman Een man ligt – maar de vraag: ‘Alekos, wat wil dat zeggen, een mens zijn?’

Hij antwoordt haar: ‘Dat wil zeggen moed hebben, waardigheid hebben. Het wil zeggen in de mensheid geloven. Het wil zeggen liefhebben zonder toe te staan dat de liefde een anker wordt. Het wil zeggen strijden. En overwinnen. Kijk, min of meer wat Kipling in zijn gedicht If zegt.’

Vervolgens stelt hij haar een wedervraag: ‘En wat is een mens voor jou?’ Waarom Ariana Fallaci antwoordt: ‘Volgens mij is een mens wat jij bent, Alekos.’

Daarmee eindigt het interview.

Vast onderdeel van de interviews met de grote der aarden die in Interview met de geschiedenis zijn gebundeld – onder andere: Henry Kissinger, Norodom Sihanouk, Willy Brandt, Mohammed Reza Pahlevi en aartsbisschop Makarios – is de schets van de aanleiding voor het gesprek, een sfeertekening van de omstandigheden vlak voor aanvang van het gesprek en een impressie van het verloop van het gesprek.

Dit schrijft Oriana Fallaci over het moment waarop ze Alexandros / Alekos Panagoulis onder ogen komt:

‘Hij zag er doodmoe en zelfs uitgeput uit. Maar zodra hij me zag stond hij op, met de sprong van een kat, en snelde op me af om me te omarmen alsof hij me al eeuwen kende. Overigens, ook al kende hij me dan geen eeuwen, we kenden elkaar al wel. In de perioden dat ze hem toestonden kranten te lezen, zou hij me vertellen, had ik hem met mijn artikelen gezelschap gehouden. En mij had hij moed gegeven door het eenvoudige feit dat hij bestond, dat hij was wat hij was. Zo verdween mijn bezorgdheid dat ik met een symbool in plaats van met een man geconfronteerd zou worden. Ik omarmde hem op mijn beurt en zei “Dag,” waarop hij ook “Dag” zei, en verder zeiden we niets bij wijze van verwelkoming of felicitatie. Ik voegde er eenvoudig weg aan toe: “Ik kan vierentwintig uur in Athene blijven om het interview te maken. Meteen daarna moet ik naar Bonn vertrekken. Is er een plek waar we rustig kunnen werken?” Hij knikte zwijgend en baande zich een weg door de menigte van bezoekers en leidde me naar een kamer waarin een groot aantal exemplaren van een van mijn boeken in het Grieks lag. Verder was er een bos rode rozen die hij voor mij naar het vliegveld had gestuurd maar die waren teruggekomen omdat de vriend die hij had opgedragen mij te verwelkomen mij niet had bevonden. Ontroerd als ik was, bedankte ik hem bars. Maar hij begreep mijn barse toon, want heel even verdween de melancholie uit zijn ogen en begonnen zijn pupillen geamuseerd te flikkeren, hetgeen mij opnieuw in verwarring bracht. Het was een flikkering die op een mengeling van onderling tegenstrijdige tederheid en razernij en een rusteloze ziel duidde. Zou ik erin slagen deze man te begrijpen?’

Het interview vond plaats in september 1973. Een man verscheen in 1979 (de Nederlandse vertaling in 1980). Alexandros / Alekos Panagoulis stierf in 1976 onder verdachte omstandigheden. Een man is aan hem gewijd. Het is haar standbeeld voor hem, haar man. Ze waren drie jaar samen.

Ik las Een man vanwege Griekenland. Na Een man begon ik Oriana Fallaci te lezen en was onder de indruk van haar gedreven denken en schrijven. Tot ik na het verschijnen van De woede en de trots (2001) en de controverse die dat boek veroorzaakte niet precies meer wist wat ik van Oriana Fallaci moest denken. In De woede en de trots geschreven op de golven van verontwaardiging over 9/11 neemt Oriana Fallaci op niet mis te verstane wijze stelling tegen terrorisme uit naam van de Koran.

In OVT / Een leven lang dwars hoorde ik Anna Branbergen en Tamarah Benima het voor Oriana Fallaci opnemen. Misschien is het tijd om De woede en de trots – en daarna ook De kracht van de rede – te herlezen. Maar eerst ga ik op zoek naar Brief aan een nooit geboren kind waarvan ik dacht dat het hier voor het grijpen stond.