De ontvoering van Michel Houellebecq: een film met de schrijver ‘dans son propre rôle’

‘Cette video n’est pas disponible dans votre pays.’ Helaas. Ik had net op ARTE naar L’enlèvement de Michel Houellebecq zitten kijken. Daar zaten zoveel zinnen in die het onthouden waard zijn, dat ik de film meteen nog een keer wilde zien (om hem op de momenten waar het mij om gaat stil te kunnen zetten).

Ik zou graag het gesprek waarin de vechtsporter onder de ontvoerders niet zomaar voor lief neemt wat de schrijver over het ontstaan van zijn werk zegt en hem prikkelend van repliek dient graag nog eens zien.

Dat ze het tijdens dat gesprek ook nog over het drinken van wijn hebben is bijzaak. Maar in de context van L’enlèvement de Michel Houellebecq is alles of niets bijzaak. Zelfs de ontvoering is uiteindelijk bijzaak, want zodra de drie die op het lumineuze idee komen Michel Houellebecq te ontvoeren hem in handen hebben, weten ze niet meer hoe het verder moet. Wat ze met hem moeten en hoe ze zich als ontvoerder hebben te gedragen tegenover degene die ze overmeesterd en van zijn vrijheid beroofd hebben.

(Ik heb Plan C niet gezien. Maar tijdens L’enlèvement de Michel Houellebecq moest ik toch minstens twee keer aan die film denken. Ook een film waarin gespeeld wordt met de conventies van een genre.)

Het enige dat verwijst naar hun vermeende superioriteit zijn de handboeien die Michel Houellebecq moet dragen. En soms proberen ze hem met woorden – woorden die ze geleend hebben uit b-films over ontvoeringen – af te troeven. Maar Michel Houellebecq weet natuurlijk als geen ander hoe woorden werken en hoe hij ze nederig moet laten klinken.

Naarmate L’enlèvement de Michel Houellebecq vordert wordt de schrijver steeds meer onderdeel van het gezinsleven en neemt hij als voorwaardig lid van de familie deel aan gesprekken (of zou Michel Houellebecq last hebben van het Stockholmsyndroom?). Je zou bijna vergeten dat hij ontvoerd is ((het is een wonder dat er uiteindelijk toch nog losgeld betaald wordt, waarmee op de valreep met een knipoog recht gedaan wordt aan de regels van dit type film).

Dat is natuurlijk precies de bedoeling, want de film is gebaseerd op het grote misverstand dat ontstond toen Michel Houellebecq niet op kwam dagen op een literaire manifestatie in Den Haag. Niet dat er groot alarm geslagen werd, maar vreemd vond met het wel van een auteur die hoewel enigszins mensenschuw tot dat moment altijd trouw zijn afspraken nagekomen was.

Het is zoals zijn vertaler Martin de Haan – die op de site die hij samen met collega-vertaler Rokus Hofstede heeft een Houellebecq-dossier bijhoudt) destijds desgevraagd verklaarde: ‘Souvent injoignable par téléphone, selon son traducteur néerlandais Martin de Haan, le romancier n’avait jusqu’à ce jour “jamais manqué des rendez-vous promo. Il est toujours très fiable pour cela. Et il aime venir aux Pays-Bas”, avait-il ajouté.’

Houellebecq nam zichzelf al eens eerder op de hak – in de roman De kaart en het gebied (waarin het slecht afloopt met de schrijver) – en in L’enlèvement de Michel Houellebecq doet hij dat nog een ironisch over door volkomen zichzelf te spelen (volgens ingewijden: ik heb geen idee, ik ken alleen zijn imago).

Het gesprek in de beslotenheid van een slaapkamer gevoerd – in Het imago en de man citeert Colin van Heezik een paar zinnen: “Het is belangrijk dat je niks doet, dat je je gaat vervelen. Dan kan er wat in je hoofd gebeuren. Je moet helemaal vrij zijn, om iets te kunnen maken.” Moet je ook geleefd hebben, vraagt de ontvoerder, om te kunnen schrijven. “Nee hoor,” zegt Houellebecq met geboeide handen, “niet meer dan een normaal mens. Ik heb zelf ook niet zo buitensporig geleefd” ’ – is niet het enige dat ik wil terugzien.

Tijdens het kijken kreeg ik ook niet alles mee over ‘l’origine du monde’, ik dacht dat er toch duidelijk sprake was van beeldrijm met het beroemde schilderij – L’origine du monde – van Gustave Courbet. Ik ving net niet genoeg woorden op om in Le sens du combat, La poursuite du bonheur en Renaissance – die drie dichtbundels heb ik van Michel Houellebecq – naar aanknopingspunten te zoeken.

Misschien verwijzen de woorden die ik in de context van dat schilderij plaatste vanwege het beeld dat regisseur Guillaume Nicloux erbij bedacht niet naar dat schilderij maar naar Houellebecqs ‘beginselverklaring’ Rester Vivant /Leven, lijden, schrijven: methode dat begint met ‘Le monde est une souffrance déployée. À son origine, il y a un nœud de souffrance’ / ‘De wereld is een zich ontplooiend lijden. Een kern van lijden aan haar oorsprong’ (vertaling: Martin de Haan).

Omdat ARTE mij de toegang tot de film ontzegt, zal ik het voorlopig niet weten. Net zoals ik niet weet of Michel Houellebecq met de gedichten die hij in L’enlèvement de Michel Houellebecq zit te schrijven naar eigen werk of naar een andere werkelijkheid verwijst.

En wat schreef en zei hij nou precies over zijn verzen die lijken op de verzen van Proust?

Wat ik wonend in Nederland van ARTE – onder andere – wel mag bekijken, is een interview met Michel Houellebecq en regisseur Guillaume Nicloux. Ook daarin gaat het  over schrijven, maar ook over de totstandkoming van de film.