Na alle verhalen die ik over de DDR gehoord had, kon ik me niet voorstellen dat je naar een leven in dat land zou kunnen terugverlangen. Maar ik vond het wel een mooi woord: Ostalgie. Bij Ostalgie kon ik me van alles voorstellen. Ik hoefde maar om te kijken om me te realiseren dat er ondanks alles altijd wel iets is dat het herinneren waard is.
Maar ik weet niet wat Ostalgie is. Ik weet niet wat het is om zekerheden te verruilen voor vrijheid met alle gevolgen van dien. Ik weet niet wat het is om iedereen in je omgeving te moeten wantrouwen. Ik kan me de beklemming niet voorstellen. Ik kan me de opluchting niet voorstellen.
Zelfs niet na de boeken die ik las, de films die ik zag en de mensen die ik sprak.
Goodbye Lenin!
Van de films waarin de Wende een rol speelt zag ik er een aantal. Natuurlijk ging ik naar Goodbye Lenin! (2003) van Wolfgang Becker en lachte ik om de dappere pogingen van Alex die het Westen wegmoffelt om de gezondheid van zijn moeder niet onnodig in gevaar te brengen.
Ik heb net nog een keer naar Goodbye Lenin! gekeken. Ik zou het geen feelgoodfilm durven noemen. Er zit veel bedrog in de film. Veel meer dan ik me herinnerde. Ook bedrog waarbij de DDR niet als excuus aangevoerd kan worden, en wat Alex wil – zijn moeder in de waan laten – wijkt niet wezenlijk af van waar het regime waar zijn moeder – ik zal niet zeggen heilig – in geloofde mee bezig was.
Alex slaagt erin anderen te overtuigen van de noodzaak het spelletje mee te spelen, zelfs kosmonaut Sigmund Jähn, de eerste (Oost-) Duitser in de ruimte – de taxichauffeur die hij in Goodbye Lenin! is, wordt gespeeld door iemand die een opvallende gelijkenis met hem vertoond, zijn stem ingesproken door iemand die klinkt als hij, want Jähn zelf wilde niet (al had hij geen bezwaar tegen het opvoeren van zijn persoon als personage).
Hij is volgens Alex, die als jongetje zeer onder de indruk was van Jähns ruimtereis, de aangewezen persoon om bekend te maken dat de grenzen open gaan:
Alex heeft goed nagedacht over de boodschap die de nieuwe partijleider moet brengen:
‘Ons land viert vandaag zijn verjaardag. Vanuit de ruimte is het een klein land. Toch hebben duizenden mensen hier hun toevlucht gezocht. Mensen die we vroeger als vijand zagen en die hun hier willen leven. We weten dat ons land niet volmaakt is. Maar dat waarin we geloven, bezielde veel mensen over de hele wereld.
Misschien verloren we het doel soms uit het oog, maar we kwamen tot bezinning. Het socialisme heeft geen muren nodig. In het socialisme ga je naar de ander toe en wil je met hem leven. Niet dromen van een betere wereld, maar die wereld verwezenlijken. Ik had dan ook besloten de grenzen van de DDR open te stellen’,
want hij wil zijn moeder niet voor het hoofd stoten, maar het wordt wel tijd om haar voor te bereiden op de op handen zijnde eenwording van Duitsland.
Is het manipuleren van de werkelijkheid minder erg als het een sympathiek doel dient?
Das Leben der Anderen
Na Goodbye Lenin! keek ik in een moeite door naar Das Leben der Anderen (2006). Die film vond ik toen ik hem in de bioscoop zag vooral heel indrukwekkend. Ik denk omdat wat regisseur Florian Henckel von Donnersmarck laat zien, aansloot bij mijn beeld van hoe het er in de DDR qua afluisteren aan toe ging. Dat Stasi-agent HGW XX/7 ook nog een menselijke kant had, deed mij toen minder dan nu.
Enige menselijkheid is en blijft geboden. Ook in een dictatuur. Maar ik realiseer me dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat dit onderdeel van de verhaallijn raakvlakken met de werkelijkheid heeft. Wie uit overtuiging voor de Stasi werkte, zal weinig compassie met een bespiede medemens gehad hebben.
Ik weet dat er toen ik de film voor het eerst zag andere zinnen bleven hangen, maar nu zijn het de woorden van de voormalige minister van Cultuur Bruno Hempf. De Muur is al lang gevallen en de DDR bestaat niet meer, maar Bruno Hempf voert nog steeds het hoogste woord als hij in de foyer van de schouwburg Georg Dreyman – de toneelschrijver die bespied werd – aanspreekt, die net als hij de voorstelling niet heeft uitgezeten:
‘Wat moet je nog schrijven in de BRD.
Niets om in te geloven, niets om je tegen te verzetten.
Het leven was mooi in onze republiek.
Veel mensen beseffen dat nu pas.’
Nog steeds overtuigt van zijn eigen gelijk. Ook dat is ‘Ostalgie’. ‘Ostalgie’ van een verderfelijke soort, omdat het aantoont hoe hardnekkig een mens aan overtuigingen kan blijven vasthouden.
De confrontatie tussen de voormalig minister en de ‘uitgeschreven’ toneelschijver zit ook in Shot on Location: Das Leben der Anderen, waarin Tom Barman makers ontmoet en de acteur die Bruno Hempf speelde, verleidde nog een keer die minister te worden. Met huiveringwekkend resultaat.
Leave a Reply