‘Marian Plug en ik lezen en praten ons door de avond heen’. Toen interviewer van dienst Bas Kwakman (‘van Poetry International’) vertelde hoe de avond zou verlopen, leek het nog een gewone literaire avond te worden, maar inmiddels weet u dankzij dat woordje ‘leek’ dat het dat niet geworden is.
Heel vaak gaat het er tijdens een literaire avond zo aan toe: vraag – antwoord – vraag – antwoord – vraag – antwoord, enz. Meestal zijn de vragensteller en degene van wie verwacht wordt dat hij antwoordt zo ervaren dat het vanzelf op een gesprek gaat lijken.
Soms zijn zij, of is één van beiden, zo en gepokt en gemazeld en door de wol geverfd dat het daardoor geen gesprek meer wil worden, en het komt ook wel eens voor dat degene die geacht wordt antwoord te geven daar uiteindelijk met of zonder opgaaf van redenen ter plekke vanaf ziet.
Zo ging het tijdens de avond gewijd aan Bewaar deze brieven als je eigen tekeningen – deel 280 uit de reeks Privé-domein, waarin de correspondentie tussen August Willemsen en Marian Plug gebundeld is – niet.
Daar ging het volgens mij zo. Marian Plug realiseerde zich pas toen ze plaatsgenomen had achter de microfoon in de Senaatszaal van de Rotterdamse Erasmus Universiteit dat er van haar verlangd werd dat zij ten overstaan van publiek nog meer prijs zou geven dan zij met veel pijn en moeite al gedaan had nadat zij en haar man (Joost Meuwissen, bezorger van Bewaar deze brieven als je eigen tekeningen) besloten de correspondentie te publiceren. Toen dat eenmaal besloten was, smokkelden ze namelijk niet. Ze namen alle brieven, hoe onflatteus ook, op.
Was August Willemsen zich er tijdens het schrijven van brieven terdege van bewust dat hij aan literatuur deed, voor Marian Plug was wat ze schreef bedoeld voor die ene geadresseerde. Voorlezen en vertellen ging haar dan ook niet makkelijk af, en ze gaf haar gesprekspartner regelmatig te kennen dat hij te veel wilde weten. ‘Ik ben een schilder, geen schrijver’, vond zij een voldoende verklaring voor haar terughoudendheid.
Maar tegelijk was Marian Plug zich er terdege van bewust dat zij de mensen in de zaal iets verschuldigd was nu ze eenmaal toegestemd had in een interview.
Ik moet toegeven dat ik tijdens het gesprek regelmatig letterlijk op het puntje van mijn stoel zat, en niet alleen omdat het een spannend gesprek was (want dat was het wel).
Ik zat vooral op het puntje van mijn stoel omdat Marian Plug uiteindelijk heel veel vertelde. Ze was inderdaad authentiek en openhartig (zo kwalificeerde Pierre Pesch, gastheer namens het Rotterdamsch Leeskabinet, haar optreden na afloop). Zonder August Willemsen in een kwaad daglicht te stellen, liet ze duidelijk blijken wat haar aan zijn manier van doen stoorde (het zonder haar toestemming gebruiken van brieffragmenten in een verhaal bijvoorbeeld, het verhaal staat integraal in Bewaar deze brieven als je eigen tekeningen). Maar bovenal bleef zij benadrukken hoe uniek August Willemsen was en hoe bijzonder hun vriendschap.
Wat Marian Plug gezegd wilde hebben, formuleerde ze uitermate precies. Waar Bas Kwakman haar ook maar één woord in de mond probeerde te leggen, wees ze hem beslist en niet altijd even zachtzinnig terecht. En wat ze per se niet gezegd wilde hebben, bleef ongezegd.
Ook het verzoek om het gedicht Nabootsing van het water van João Cabral de Melo Neto – een gedicht dat haar tot een schilderij inspireerde, maar niet haar hele oeuvre beïnvloedde – voor te lezen, legde ze niet eens beleefd, maar vooral beslist naast zich neer. Ze zei er tijdens een literaire bijeenkomst in Amersfoort in 1958 onder andere dit over:
‘Cabrals gedicht “Nabootsing van water” was aanleiding voor mij een zee te maken. Guus schreef me daarover: “Je schilderij ben ik pas na thuiskomst goed gaan zien. En ik zag toen dat het inderdaad geen water ‘is’, maar dat het ‘is als’ water. Er zullen mensen zijn die zullen vinden dat het niet ‘waterachtig’ genoeg is, dat die golf geen beweging heeft, of stilstaat – nu, dat is dan precies wat er in het gedicht staat. Ik weet niet of dat jouw bedoeling was, maar ik vermoed van wel, en dat moet moeilijk genoeg zijn: water schilderen dat alleen maar op water lijkt. Ook de kleur, het diepe blauw, vertaalt – zo zie ik het – ‘de duistere intimiteit’ van het gedicht.” ‘
Een gedicht leest men zelf, maakte zij haar gesprekspartner duidelijk, toen die bleef proberen het gedicht alsnog gelezen te krijgen – hij riep zelfs de hulp van het publiek in (maar het publiek, hoewel nieuwsgierig, schaarde zich achter Marian Plug: als zij het niet wil, niet doen).
(Hier is het voor wie het lezen wil:
Nabootsing van het water
Zijdelings op het laken,
reeds zozeer zeelandschap,
geleek je op een golf
gestrekt over het strand.
Een golf die stil bleef staan,
of beter: zich beheerste;
die een moment zijn ruisen
van natte bladeren inhield.
Een golf die stil bleef staan
juist in dat ogenblik
waarin het ooglid van de golf
valt over de eigen pupil.
Een golf die stil was blijven staan,
die, in zijn breken onderbroken,
op het toppunt van zijn kam
zich onderbrak, bewegingsloos,
en die tot berg werd
(want horizontaal en vast),
maar die terwijl hij berg werd
bleef bestaan als water.
Een golf die op het strandbed,
eindigheid, de aard
van eindeloosheid van de zee
waarvan zij deel uitmaakt bewaarde,
en in haar onbeweeglijkheid,
welke als wankel zich verraadt,
de gave van zich uit te storten
die golven vrouwelijk maakt,
én het klimaat van diepe wateren,
de duistere intimiteit
en het volledige omarmen
waarin je op vloeistof lijkt.
(vertaling: August Willemsen)
en hier het schilderij dat Marian Plug maakte.)
Het was, voor wie dat nog niet begrepen heeft, een memorabele avond. Zo’n avond waarop een interviewer spitsroeden moet lopen, en zijn gast vooral de ruimte moet geven. Zo’n avond die zich eigenlijk niet laat navertellen.
(Vanwege het verschijnen van Bewaar deze brieven als je eigen tekeningen) werd Marian Plug Paints Stream XI gemaakt. Volgens Marian Plug geen natuurgetrouwe weergave van ‘the artist at work’, want ‘schilderen is een serieuze zaak, daar kun je geen pottenkijkers bij gebruiken, en Joost speelt ook geen piano als ik aan het schilderen ben’.
Marian Plug Paints Stream XI from RONGWRONG on Vimeo).
Marian Plug says
Wat leuk dit verslag te lezen. Geeft goed weer hoe het vorig jaar was..Zenuwen voor mij.. Mijn dochter maakte me net op deze blog attent, ze zag het toevallig.
Bedankt! Marian