Altijd gedacht dat ‘helaasheid’ een bestaand woord was (en eigenlijk denk ik dat nog steeds, maar helaas het staat niet in Van Dale en dus bestaat het niet). Er zijn namelijk wel meer Vlaamse woorden die ik niet ken en waar ik toch niet van opkijk. Maar nu weet ik het dus. Dimitri Verhulst heeft ‘helaasheid’ verzonnen.
‘Ik moet niet nastreven dat ik in het Nederlands schrijft, maar in het Verhulsts’, zegt hij in een interview met Jan Erik Grezel vanwege het verschijnen van De zomer hou je ook niet tegen – “Het Nederlands is vuurwerk: het spat, het spettert, het sprankelt. Interview met Dimitri Verhulst, schrijver van het Boekenweekgeschenk in Onze Taal – ‘Ik heb het recht woorden uit vinden, zoals helaasheid. Mijn neologismen zijn duidelijk neem ik aan.’
Niet dus… maar ‘helaasheid’ klinkt ook zo vertrouwd, en het dekte de lading zo goed.
Ik had het kunnen weten. Want al eerder zei Dimitri Verhulst iets over dat woord dat hij verzonnen heeft. Toen ging het over vertalen. En over hoe ‘helaasheid’ door deze en gene vertaler niet geheel in de geest van het woord vertaald werd.
Dat was eind vorig jaar toen hij het met Orsolya Réthelyi had over ‘Altijd opnieuw ergens schrijver worden’. Dat interview stond in Filter: tijdschrift over vertalen (het decembernummer van 2014, gewijd aan het werk van Dimitri Verhulst: Gewone taal & spijtige dagen: hoe Helaasheid de wereld overspoelt).
Als hem gevraagd of iets in het bijzonder De helaasheid der dingen geschikt maakt voor vertaling – want het is in zijn oeuvre een relatief vaak vertaalde titel, legt Dimitri Verhulst in zijn antwoord de nadruk op de in zijn ogen gebleken onvertaalbaarheid van juist dat ene woord:
‘Ik weet dat een aantal vertalers struikelt over mijn neologismen. Blijkbaar is het Nederlands een taal waarin het gemakkelijk is om nieuwe woorden te maken.
Daar worden niet altijd alternatieven voor gevonden. Je kan dat dan betreuren. Het woord “helaasheid” zelf bijvoorbeeld zou ik zeer letterlijk naar het Engels “alasness”vertalen. “Alas” is een woord dat zelfs in Hamlet voorkomt: “Alas, poor Yorick! I knew him, Horatio”. Maar kennelijk accepteren zij dat niet om het woord “alas” te combineren met “ness”. Je moet nochtans niet zo’n taalvirtuoos zijn om daar een gevoel of een idee bij te hebben. Ze maken er dan The misfortunates van, wat ik zelf echt een Broadwaymusicaltitel vind. In het Frans is het La Merditude geworden. De strontheid als we het terug vertalen naar het Nederlands. Maar dat is het helemaal niet. Ik bedoel, het is geen stront.’
Ik had het dus kunnen weten (en anders had de spellingscontrole van mijn computer me op een idee kunnen brengen, want onder ‘helaasheid’ golft het rood van de onbestaanbaarheid).
Leave a Reply