Toen ik gisteren zo goed als uitgekeken was en toe was aan een bankje om mijn lichaam en geest enige rust te gunnen, bleek ik ondanks dat nog het nodige te kunnen denken.
Hoewel ik veel van de werken van Henri Matisse die in het Stedelijk samen De oase van Matisse vormen nog nooit gezien had en er ook veel niet-Matissen op de tentoonstelling hangen, kostte het me geen enkele moeite om wat hij gemaakt heeft als het zijne aan te wijzen.
Dat is stijl! zei ik hardop, en ik verzuchtte vervolgens: Waarom lukt het me in de literatuur veel minder goed om de stijl van de een van de stijl van de ander te onderscheiden…
Waarom zie ik wel dat de ene fijnlijnige vrouw van Picasso is en de andere van Matisse, en waarom weet ik als ik zomaar een zin zie bijna nooit wie de maker is?
Stijl is ook als het om schrijven gaat een groot goed. Wie een oordeel velt over een literair werk doet dat doorgaans op basis van de stijl (of het verhaal moet helemaal nergens op slaan, dan deugt een boek sowieso niet). Schrijvers onderscheiden zich net als schilders doorgaans door de toon die zij aanslaan.
Dat zij zich bedienen van stijlfiguren is niet helemaal dezelfde zaak. Stijlfiguren dienen een doel. Ze dragen bij aan het overbrengen van een boodschap. En de meeste literaire schrijvers hebben liever niet dat ze van het hebben van boodschappen beschuldigd worden.
Stijl kun je leren. Schijnt. Er bestonden en bestaan methodes. Want retorica is al eeuwenoud. Nog net niet zou oud als de mensheid, maar de oude Grieken deden er al aan. In het door Paul Claes en Eric Hulsens samengestelde Groot retorisch woordenboek: lexicon van stijlfiguren staat een beknopt overzicht van de geschiedenis van het stijlonderwijs.
Stond de stijl bij de antieken vooral in dienst van het spreken:
‘De antieke retorica is een uitgewerkte theorie voor taalcommunicatie. Iedereen kan in principe de spreektechniek verwerven via onderwijs, nabootsing en oefening. De klemtoon valt op juridische, politieke en demonstratieve redevoeringen: pleidooi, politieke speech en feestrede. De spreker moet het taalmateriaal achtereenvolgens selecteren, structureren, formuleren, memoriseren en declameren’,
tegenwoordig doet iedereen wat hij kan als het om stijl(figuren) gaat:
‘In feite zijn stijlfiguren meer dan ooit aanwezig. Denk maar aan slogans als “Yes, we can”(Barack Obama) en “Greed is good” (uitspraak van filmfiguur Gordon Gekko uit Wall Street, bijgevallen door de Londense burgemeester Boris Johnson).’
In Groot retorisch woordenboek: lexicon van stijlfiguren zetten Paul Claes en Eric Hulsens de meest uiteenlopende stijlfiguren op een rij. Omdat zij een woordenboek maakten, doen ze dat in alfabetische volgorde.
Ik ben er nog niet uit of ik dat de meest voor de hand liggende ordening vind. Weliswaar kun je door hun keuze snel nazoeken wat een bepaalde stijlfiguur precies behelst – als er weer eens sprake is van een anakoloet, lipogram of sjibbolet. Bovendien sla je door deze manier van ordenen steil achterover van het aantal mogelijkheden.
Maar omdat de samenstellers er in hun inleiding toch ook op wijzen dat er stijlfiguren in soorten en maten zijn en dat ze functioneel toegepast dienen te worden willen ze werken, had ik het ook wel handig gevonden als dat iets duidelijker uit de rangschikking naar voren was gekomen.
De systematische lijst die aan het alfabetische deel vooraf gaat, voorziet daar voor een deel in, maar als je gevonden hebt welke fonische, semantische, logische, pragmatische en narratieve figuren er bijvoorbeeld zoal zij, moet je die nog wel één voor één bestuderen voordat je de meest doeltreffende gevonden hebt.
Stijl is alles en alles is stijl. Om dat duidelijk te maken laat Uitgeverij Vantilt vanwege het verschijnen van Groot retorisch woordenboek: lexicon van stijlfiguren taalliefhebbers zoeken naar stijlfiguren in het nieuws.
Vandaag luidt de opdracht: benoem een stijlfiguur uit het onderstaande K3-couplet.
Oma’s aan de top.
Het feesten kan niet op.
Met oma’s aan de top.
Niet treuren, want het wordt top.
Met jou als oma aan de top.
(Wie wil weten hoe taalverantwoord de teksten van K3 – in het nieuws vanwege de op handen zijnde herbezetting – zijn leze: De stijlfiguren van K3).
Leave a Reply